76
edits
Changes
Jump to navigation
Jump to search
Line 151:
Line 151: − ० समासान्ताः+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +
Adding content
० उपपद-समास
० उपपद-समास
== समासान्ताः ==
=== समासान्ताः (५-४-६८ to ५-४-१६८) ===
There are some प्रत्ययऽ that are defined as समासान्त, as the name says it comes at the end of the समास and does NOT impact the meaning, only transformational change.
Eg :
परमः राजा => परमराजन् + टच् => परमराज => परमराजः
ऋचः अर्धम् => अर्ध+ऋच् => अर्धर्च् + अ => अर्धर्च => अर्धर्चः
जलस्य पन्थाः => जलपथिन् + अ => जलपथ => जलपथः
=== ऋक्पूर्ब्धू: पथामानक्षे ===
When ऋच् पुर् अप् धुर् पथिन् becomes the उत्तरपद then अ will be the समासान्त-प्रत्ययः except when the meaning of समस्तपद is अक्ष (axis of the wheel)
Eg :
ऋचः अर्धम् => अर्ध+ऋच् => अर्धर्च् + अ => अर्धर्च => अर्धर्चः
विष्णोः पूः => विष्णुपुर् अ => विष्णुपुरम्
द्वयोः गतः आपः यस्मिन् तत् => द्वि अप् अ => द्वीपम्
राज्ञः धूः => राजन् धुर् अ => राजधुरा
जलस्य पन्थाः => जलपथिन् + अ => जलपथ => जलपथः
=== राजाहःसखिभ्यश्टच् (५-४-९१) ===
When राजन् अहन् सखि becomes the उत्तरपद then टच् will be the समासान्त-प्रत्ययः in case of तत्पुरुषसमास.
Eg :
परमः राजा => परम+राजन् + टच् => परमराज => परमराजः
उत्तमं अहः => उत्तम अहन् +टच् => उत्तमाह => उत्तमाहः
कृष्णस्य सखा => कृष्ण सखि टच् => कृष्णसख => कृष्णसखः
=== उरःप्रभृतिभ्यः कप् (५-४-९१) ===
When उरस्। सर्पिस्। उपानः। पुमान् । अनङ्वान् । नौः। पयः । लक्ष्मीः। दधि। मधु। शालि। अर्थान् नञः अनर्थकः । becomes the उत्तरपद then कप् will be the समासान्त-प्रत्ययः in case of बहुब्रीहि-समास.
Eg :
व्यूढम् उरः यस्य सः व्यूढोरस् कप् => व्यूढोरस्क => व्यूढोरस्कः
नास्ति अर्थः यस्य सः अनर्थ कप् => अनर्थक => अनर्थकः
प्रियं सर्पिः यस्य सः प्रियसर्पिस् कप् => प्रियसर्पिष्कः
=== शेषाद्विभाषा (५-४-१५४) ===
Wherever there is no mention of समासान्त-प्रत्यय for बहुब्रीहि then कप् will come optionally.
Eg :
बह्व्यः वीणाः यस्य बहुवीणः /बहुवीणकः ।
बहवः पुत्राः यस्य सः बहुपुत्रः/ बहुपुत्रकः ।
प्रियः पन्थाः यस्य सः प्रियपथः ।
[[Category:Vyakarana]]
[[Category:Vyakarana]]