76
edits
Changes
Jump to navigation
Jump to search
Karmadharaya Samasa (कर्मधारयसमासः) (view source)
Revision as of 16:27, 13 September 2022
, 16:27, 13 September 2022Adding content with reference
Line 10:
Line 10:
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
एका शाटी => एकशाटी
एका शाटी => एकशाटी
−सर्वे देवाः => सर्वदेवाः
+सर्वे देवाः => सर्वदेवाः<ref name=":0">Sridhar Subbanna, Samasa, Samskritadhyayana Karyashala, Vidyasvam.</ref>
=== अभ्यास I ===
=== अभ्यास I ===
Line 59:
Line 59:
Eg :
Eg :
−मेघ इव श्यामः मेघश्यामः रामः ।
+मेघ इव श्यामः मेघश्यामः रामः ।<ref name=":0" />
=== अभ्यास I ===
=== अभ्यास I ===
Line 115:
Line 115:
(व्याघ्रादि-list व्याघ्र। सिंह। ऋक्ष। ऋषभ। चन्दन। वृक्ष। वराह। वृष। हस्तिन्। कुञ्जर। रुरु। पृषत। पुण्डरीक। बलाहक। अकृतिगणश्च अयम्, तेन इदम् अपि भवति मुखपद्यम्, मुखकमलम्, करकिसलयम्, पार्थिवचन्द्रः इत्येवम् आदि)
(व्याघ्रादि-list व्याघ्र। सिंह। ऋक्ष। ऋषभ। चन्दन। वृक्ष। वराह। वृष। हस्तिन्। कुञ्जर। रुरु। पृषत। पुण्डरीक। बलाहक। अकृतिगणश्च अयम्, तेन इदम् अपि भवति मुखपद्यम्, मुखकमलम्, करकिसलयम्, पार्थिवचन्द्रः इत्येवम् आदि)
−Eg : पुरुषः व्याघ्रः इव पुरुषव्याघ्रः । (but not when पुरुषः व्याघ्रः इव शूरः )
+Eg : पुरुषः व्याघ्रः इव पुरुषव्याघ्रः । (but not when पुरुषः व्याघ्रः इव शूरः )<ref name=":0" />
=== अभ्यास I ===
=== अभ्यास I ===
Line 158:
Line 158:
तपः एव धनम् => तपोधनम् (अवधारणपूर्वपद)
तपः एव धनम् => तपोधनम् (अवधारणपूर्वपद)
−आम्रः इति वृक्षः => आम्रवृक्षः (सम्भावना(प्रसिद्ध)पूर्वपद)
+आम्रः इति वृक्षः => आम्रवृक्षः (सम्भावना(प्रसिद्ध)पूर्वपद)<ref name=":0" />
=== अभ्यास I ===
=== अभ्यास I ===
Line 229:
Line 229:
अन्यः राजा => राजान्तरम्
अन्यः राजा => राजान्तरम्
−चिद् एव => चिन्मात्रम्
+चिद् एव => चिन्मात्रम्<ref name=":0" />
+== सङ्क्षेपरामायणतः उदाहरणानि ॥ Examples from Sankshepa Ramayana ==
+=== Example 1. ===
+आपदामपहर्तारं दातारं सर्वसम्पदाम् ।
+लोकाभिरामं श्रीरामं भूयो भूयो नमाम्यहम् ।।
+=> पदच्छेदः
+आपदाम्, अपहर्तारम्, दातारम्, सर्वसम्पदाम् ,
+लोकाभिरामम्, श्रीरामम्, भूयः, भूयः, नमामि, अहम्।
+=> कर्मधारयसमासाः
+'''सर्वसम्प्दाम्'''
+- विग्रहवाक्यम् किम्? प्रकारः कः? (Expansion/type?)
+==== Solution 1. ====
+समस्तपदम् = '''सर्वसम्पदाम्'''(स्त्री. ६,३) [दातारं = श्रीरामम्]।
+प्रातिपदिके = सर्व, सम्पद्।
+विग्रहवाक्यम् = सर्वाः सम्पदः सर्वसम्पदः ('''कर्मधारयः''')। - पूर्वकालादि
+तासां '''सर्वसम्पदाम्'''।
+=== Example 2. ===
+तपस्स्वाध्यायनिरतं तपस्वी वाग्विदां वरम्।
+नारदं परिपप्रच्छ वाल्मिकिर्मुनिपुङ्गवम् ||१||
+=> पदच्छेदः
+तपस्स्वाध्यायनिरतम्, तपस्वी, वाग्विदाम्, वरम्,
+नारदम्, परिपप्रच्छ, वाल्मिकिः, मुनिपुङ्गवम् ।
+=> कर्मधारयसमासाः
+'''मुनिपुङ्गवम्'''
+- विग्रहवाक्यम् किम्? प्रकार कः? (Expansion/type?)
+==== Solution 2. ====
+समस्तपदम् = '''मुनिपुङ्गवम्'''(पुं. २, १) [=नारदम्]।
+प्रातिपदिकानि = मुनि, पुङ्गव। पुङ्गव => पुंस्, गो ।
+विग्रहवाक्यम् = पुंस् गो पुङ्गवः ('''कर्मधारयः''')। - विशेषण
+मुनिः पुङ्गवः इव ('''कर्मधारयः''')। - उपमानोत्तरपद
+=== Example 3. ===
+एतदिछावम्यहं श्रोतुं परं कौतुहलंहि मे।
+महर्षे त्वं समर्थोसि ज्ञातुमेवंविधं नरम् ।।
+=> पदच्छेदः
+एतद्, इच्छामि, अहम्, श्रोतुम्, परम्, कौतुहलम्, हि, मे,
+महर्षे , त्वम्, समर्थः, असि, ज्ञातुम्, एवंविधम्, नरम्।
+=> कर्मधारयसमासाः
+'''महर्षे'''
+- विग्रहवाक्यम् किम्? प्रकारः कः? (Expansion/type?)
+==== Solution 3. ====
+समस्तपदम् = '''महर्षे('''पुं. ८,१) [=नारद]।
+प्रातिपदिके = महत्, ऋषि।
+विग्रहवाक्यम् = महान् च असौ ऋषिः च महर्षिः
+Or
+महान् ऋषिः महर्षिः ('''कर्मधारयः)'''। - विशेषण हे '''महर्षे।'''
+=== '''Example 4.''' ===
+कालाग्निसदृशः क्रोधे क्षमया पृथिवीसमः।
+धनदेन समस्त्यागे सत्ये धर्म इवापरः ।१८।।
+=> पदच्छेदः
+कालाग्निसदृशः, क्रोधे, क्षमया, पृथिवीसमः,
+धनदेन, समः, त्यागे, सत्ये, धर्म इव अपरः।
+=> कर्मधारयसमासाः
+'''कालाग्निसदृशः'''
+- विग्रहवाक्यम् किम्? प्रकारः कः? (Expansion/type?)
+==== Solution 4. ====
+समस्तपदम् = '''कालाग्निसदृशः''' (पुं. १,१) [रामः]।
+प्रातिपदिकानि = कालाग्नि, सदृश। कालाग्नि = काल, अग्नि।
+विग्रहवाक्यम् = कालः एव अग्निः कालाग्निः ('''कर्मधारयः)''' - अवधारणपूर्वपद
+कालाग्निना सदृशः '''कालाग्निसदृशः''' ('''तृतीयातत्पुरुषः''')।
+=== Example 5. ===
+प्रहृष्टमुदितो लोकस्तुष्टः पुष्टः सुधार्मिकः ।
+निरामयो ह्यरोगश्च दुर्भिक्षभयवर्जितः ।।८८।।
+=> पदच्छेदः
+प्रहृष्टमुदितः, लोकः, तुष्टः, पुष्टः, सुधार्मिक:,
+निरामयः, हि, अरोगः, च, दुर्भिक्षभयवर्जितः।
+=> कर्मधारयसमासाः
+'''प्रहृष्टमुदितः'''
+- विग्रहवाक्यम् किम्? प्रकारः कः? (Expansion/type?)
+==== Solution 5. ====
+समस्तपदम् = '''प्रहृष्टमुदितः''' (पुं. १, १) [=लोकः]।
+प्रातिपदिकानि = प्रहृष्ट, मुदित।
+विग्रहवाक्यम् = प्रहृष्टः च असौ मुदितः च '''प्रहृष्टमुदितः''' ('''कर्मधारयः)'''।<ref>Amit Rao, Karmadharaya Samasa Review, Vidyasvam.</ref>
+== References ==
[[Category:Vyakarana]]
[[Category:Vyakarana]]