Utsarga Apavada Vyavastha (उत्सर्गापवादव्यवस्था)
Provision for conflict resolution in the choice of sutras during application.
Conflicts in सूत्र Application
Multiple सूत्रऽ applicable in अष्टाध्यायी
० यदि इमे
० इको यण् अचि
० अकः सवर्णे दीर्घः
० रामे अस्ति
० एचोऽयवायावः
० एङः पदान्तादति
० वन ओषधिः
० आद् गुणः
० वृद्धिरेचि
तक्र-कौण्डिण्य-न्याय
० तक्र-कौण्डिण्य-न्याय
० छात्रेभ्यो दधि दीयताम् । । तक्रं कौण्डिण्याय ।।
० Give curd to all the Students
Buttermilk to कौण्डिण्य
० कौण्डिण्य is also a student.
० छात्राः / Students set is bigger.
० कौण्डिण्य is a subset of Students set.
० So what should be given to कौण्डिण्य - Curd or Buttermilk or Both?
Let us analyse the rules
० Rule 1: Give Curd to all students
० Rule 2: Give Buttermilk to कौण्डिण्य
० Compare Rule 1 Rule 2 w.r.t. scope.
० Rule-1 has bigger scope relative to Rule 2
० What we can understand
० Rule 1 is General Rule for the whole set.
० Rule 2 is exception to Rule 1 but specific to a subset.
० Therefore, only Rule 2 is applicable in case of कौण्डिण्य.
उत्सर्ग-अपवाद व्यवस्था
Summary
General Rule - उत्सर्ग- सूत्र
Exception - अपवाद - सूत्र