1,214
edits
Changes
Jump to navigation
Jump to search
Line 5:
Line 5: + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + − == अव्यापन्नप्रावृडृतुलक्षणानि॥ Characteristics of Greeeshma Rtu ==+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + Line 20:
Line 103: + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +
Greeshma Rutucharya (ग्रीष्म ऋतुचर्या) (view source)
Revision as of 20:51, 25 December 2022
, 20:51, 25 December 2022Adding and editing content
== Months of Hindu calendar for Greeshma rtu ==
== Months of Hindu calendar for Greeshma rtu ==
As per Hindu calendar in Bharata, for every 2 months there is one season. Therefore for 12 months there are 6 seasons. However the seasons are listed with little variation in the names in 2 different cases. The list of season and months in Hindu calendar is given below,
{| class="wikitable"
!No.
!Rtu list 1
!Hindu calendar months
!Corresponding season
|-
|1
|Shishira (शिशिरः)
| Magha, Phalguna
|Winter
|-
|2
|Vasanta (वसंतः)
|Chaitra, Vaishakha
|Spring
|-
|3
|'''Grishma (ग्रीष्मः)'''
|'''Jyeshtha, Ashadha'''
|'''Summer'''
|-
|4
| ---
| ---
|Early Monsoon
|-
|5
|Varsha (वर्षा)
|Shravana, Bhadrapada
|Monsoon
|-
|6
|Sharad (शरदः)
|Ashvin, Kartika
|Autumn
|-
|7
|Hemanta (हेमंतः)
|Margashirsha, Pausha
|Winter or late autumn
|}The month of Jyeshtha, Ashadha make up the Greeshma rtu. <blockquote>
*वैशाखज्येष्ठौ ग्रीष्मः (Sush. Samh 6.10)
*तत्र माघादयो द्वादश मासाः, द्विमासिकमृतुं कृत्वा षडृतवो भवन्ति; ...........शुचिशुक्रौ ग्रीष्मः, (Sush . Samh. 6.6)
*शुचिः ज्येष्ठः, शुक्रः आषाढः; अन्ये तु शुक्रो ज्येष्ठः, शुचिराषाढ इति मन्यन्ते| (Dalhana commentary on Sush . Samh. 6.6)</blockquote>Thus, Jyeshtha, Ashadha are the 2 months in the lunar calendar which fall under Greeshma rtu. While, as per Gregorian calendar Greeshma is grossly a period from Mid May to Mid July.
#Jyeshtha or Shuchi (ज्येष्ठः - शुचिः) - Mid May-Mid June
#Ashadha or Shukra (आषाढः - शुक्रः )- Mid June to Mid July
== अव्यापन्नप्रावृडृतुलक्षणानि॥ Characteristics of Greeshma Rtu ==
ग्रीष्मे तीक्ष्णांशुरादित्यो मारुतो नैरृतोऽसुखः <sup>[१]</sup> |
भूस्तप्ता सरितस्तन्व्यो दिशः प्रज्वलिता इव ||२९||
भ्रान्तचक्राह्वयुगलाः पयःपानाकुला मृगाः |
ध्वस्तवीरुत्तृणलता विपर्णाङ्कितपादपाः ||३०|| <ref>Sushruta Samhita (Sutrasthanam Adhyaya 6 Sutra 29-30)</ref>
== अग्निदोषादीनां गतिः॥ The status of bio-energies in body in Greeshma ==
== अग्निदोषादीनां गतिः॥ The status of bio-energies in body in Greeshma ==
तीक्ष्णांशुरतितीक्ष्णांशुर्ग्रीष्मे संक्षिपतीव यत्||२६||
प्रत्यहं क्षीयते श्लेष्मा तेन वायुश्च वर्धते|
== ऋतुचर्याविधानम्॥ Rtucharya for Greeshma ==
== ऋतुचर्याविधानम्॥ Rtucharya for Greeshma ==
अतोऽस्मिन्पटुकट्वम्लव्यायामार्ककरांस्त्यजेत्||२७||
किमत्र सेव्यम् ? इत्याह----------
भजेन्मधुरमेवान्नं लघु स्निग्धं हिमं द्रवम्|
सामान्येन भोजनमुक्त्वा विशेषेणाह----------
<nowiki>------------------------------------------------------------</nowiki>|
सुशीततोयसिक्ताङ्गो लिह्यात्सक्तून् सशर्करान्||२८||
मद्यं न पेयं, पेयं वा स्वल्पं, सुबहुवारि वा|
<nowiki>------------------------------------------------------------</nowiki>|२९|
उक्तविध्यतिक्रमे दोषमाह------------
<nowiki>------------------------------------------------------------</nowiki>|
अन्यथाशोषशैथिल्यदाहमोहान् करोति तत्||२९||
कुन्देन्दुधवलं शालिमश्नीयाज्जाङ्गलैः पलैः|
<nowiki>------------------------------------------------------------</nowiki>|३०|
== What should be strictly avoided in Greeshma rtu? ==
== What should be strictly avoided in Greeshma rtu? ==
== What should be followed in Greeshma rtu? ==
== What should be followed in Greeshma rtu? ==
<nowiki>------------------------------------------------------------</nowiki>|
पिबेद्रसं नातिघनं रसालां रागखाण्डवौ||३०||
पानकं पञ्चसारं वा नवमृद्भाजने स्थितम्|
मोचचोचदलैर्युक्तं साम्लं मृन्मयशुक्तिभिः||३१||
पाटलावासितं चाम्भः सकर्पूरं सुशीतलम्|३२|शशाङ्ककिरणान् भक्ष्यान् रजन्यां भक्षयन् पिबेत्||३२||
ससितं माहिषं क्षीरं चन्द्रनक्षत्रशीतलम्|
{| class="wikitable"
|<nowiki> ------------------------------------------------------------|</nowiki>
अभ्रङ्कषमहाशालतालरुद्धोष्णरश्मिषु||३३||
वनेषु माधवीश्लिष्टद्राक्षास्तबकशालिषु|
|}
sleeping specifications
कस्मिन् स्वप्यात् ? इत्याह---------------
<nowiki>--------------------------------------------</nowiki>|
सुगन्धिहिमपानीयसिच्यमानपटालिके||३४||
कायमाने चिते चूतप्रवालफललुम्बिभिः|
सूत्रस्थानम् - ३. ऋतुचर्याध्यायः
ईदृशे कायमाने स्थितो यादृशे शयने शयीत तन्निरूपयन्नाह---------------
<nowiki>--------------------------------------------</nowiki>|
कदलीदलकह्लारमृणालकमलोत्पलैः||३५||
कोमलैः कल्पिते तल्पे हसत्कुसुमपल्लवे|
मध्यंदिनेऽर्कतापार्तः स्वप्याद्धारागृहेऽथवा||३६||
पुस्तस्त्रीस्तनहस्तास्यप्रवृत्तोशीरवारिणि|
निशाकरकराकीर्णे सौधपृष्ठे निशासु च||३७||
आसना
<nowiki>---------</nowiki>स्वस्थचित्तस्य चन्दनार्द्रस्य मालिनः|
निवृत्तकामतन्त्रस्य सुसूक्ष्मतनुवाससः||३८||
जलार्द्रास्तालवृन्तानि विस्तृताः पद्मिनीपुटाः|
उत्क्षेपाश्च मृदूत्क्षेपा जलवर्षिहिमानिलाः||३९||
कर्पूरमल्लिकामाला हाराः सहरिचन्दनाः|
मनोहरकलालापाः शिशवः सारिकाः शुकाः||४०||
मृणालवलयाः कान्ताः प्रोत्फुल्लकमलोज्ज्वलाः|
जङ्गमा इव पद्मिन्यो हरन्ति दयिताः क्लमम्||४१||
== पंचकर्माणि॥ Panchakarmas done in Greeshma Rtu ==
== पंचकर्माणि॥ Panchakarmas done in Greeshma Rtu ==