76
edits
Changes
Jump to navigation
Jump to search
Adding content
Line 1:
Line 1:
+'''अभ्यास II''' +
० आदेशप्रत्यययोः (८-३-५९) +० आगमः - insertion, Types of आगमः+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+० झरो झरि सवर्णे (८-४-६५) +
== परिचयः ॥ Introduction ==
+• सन्धि - डुधाञ् धारणपोषणयोः (to support, to nourish, to protect)
+
+• सन्धि - सम् + डुधाञ् + किः (क् + इ + :)
+
+• सय्ँयोगे, सङ्घट्टने - to develop friendship
+
+• व्याकरणोक्ते वर्णद्वयजाते
+
+• वर्णविकारभेदे
+
== अच्-सन्धिः ==
== अच्-सन्धिः ==
Line 37:
Line 48:
० सुध्युपास्यः
० सुध्युपास्यः
−==== '''अभ्यास I''' ====
+==== अभ्यास I ====
1. गुरु आदेश 1. इति एव
1. गुरु आदेश 1. इति एव
Line 54:
Line 65:
4. मात्रिच्छा 4. उपर्युपरि
4. मात्रिच्छा 4. उपर्युपरि
−==== '''अभ्यास II''' ====
+==== अभ्यास II ====
1. धातृ उपदेशः 1.इव उपकारः
1. धातृ उपदेशः 1.इव उपकारः
Line 106:
Line 117:
० औ -> आव्
० औ -> आव्
−==== '''Application of एचोऽयवायावः''' ====
+==== Application of एचोऽयवायावः ====
० चे अन
० चे अन
Line 115:
Line 126:
० चयन
० चयन
−==== '''अभ्यास I''' ====
+==== अभ्यास I ====
1. फले इच्छा 1. नै अक
1. फले इच्छा 1. नै अक
Line 132:
Line 143:
4. वायववरुणद्धि 4. कयेते
4. वायववरुणद्धि 4. कयेते
−==== '''अभ्यास II''' ====
+==== अभ्यास II ====
1. लौ अक 1. ये एते
1. लौ अक 1. ये एते
Line 185:
Line 196:
'''अ अच् => एकः गुणः'''
'''अ अच् => एकः गुणः'''
−==== '''Application of आद्गुण:''' ====
+==== Application of आद्गुण: ====
० भास्कर उदयः
० भास्कर उदयः
Line 194:
Line 205:
० भास्करोदयः
० भास्करोदयः
−==== '''अभ्यास I''' ====
+==== अभ्यास I ====
1. न इच्छति 1. सुलभ उपायः
1. न इच्छति 1. सुलभ उपायः
Line 211:
Line 222:
4. पतेव 4. महोत्सवः
4. पतेव 4. महोत्सवः
−==== '''अभ्यास II''' ====
+==== अभ्यास II ====
1. रमा ईशः 1. मकर ऊर्जित
1. रमा ईशः 1. मकर ऊर्जित
Line 220:
Line 231:
4. रेमेशः 4. मकरोर्जित
4. रेमेशः 4. मकरोर्जित
−=== '''ऋ - स्थाने आदेश''' ===
+=== ऋ - स्थाने आदेश ===
० सप्त ऋषिः
० सप्त ऋषिः
Line 253:
Line 264:
० सप्तर्षिः
० सप्तर्षिः
−==== '''अभ्यास I''' ====
+==== अभ्यास I ====
1. ब्रह्म ऋषिः 1. अधम ऋणं
1. ब्रह्म ऋषिः 1. अधम ऋणं
Line 270:
Line 281:
4. वसन्तर्तुः 4. उत्तमर्णम्
4. वसन्तर्तुः 4. उत्तमर्णम्
−==== '''अभ्यास II''' ====
+==== अभ्यास II ====
1. राज ऋषिः 1. यथा इष्टं
1. राज ऋषिः 1. यथा इष्टं
Line 287:
Line 298:
4. वेदर्षिः 4. शरदृतुः
4. वेदर्षिः 4. शरदृतुः
−=== '''वृद्धिरादैच् (१-१-१)''' ===
+=== वृद्धिरादैच् (१-१-१) ===
वृद्धिः आत् ऐच्
वृद्धिः आत् ऐच्
Line 298:
Line 309:
० वृद्धि = { आ ऐ औ }
० वृद्धि = { आ ऐ औ }
−=== '''वृद्धिरेचि (६-१-८८)''' ===
+=== वृद्धिरेचि (६-१-८८) ===
वृद्धिः एचि
वृद्धिः एचि
Line 325:
Line 336:
'''अ एच् => एकः वृद्धिः'''
'''अ एच् => एकः वृद्धिः'''
−==== '''Application of वृद्धिरेचि''' ====
+==== Application of वृद्धिरेचि ====
० मम एव
० मम एव
Line 334:
Line 345:
० ममैव
० ममैव
−==== '''अभ्यास I''' ====
+==== अभ्यास I ====
1. तस्य ऐक्यम् 1. तव ओजः
1. तस्य ऐक्यम् 1. तव ओजः
Line 351:
Line 362:
4. छात्रौत्सुक्यम् 4. तदैकम्
4. छात्रौत्सुक्यम् 4. तदैकम्
−==== '''अभ्यास II''' ====
+==== अभ्यास II ====
1. रक्त ओदनः 1. यथा औषधम्
1. रक्त ओदनः 1. यथा औषधम्
Line 360:
Line 371:
4. रक्तौदनः 4. यथौषधम्
4. रक्तौदनः 4. यथौषधम्
−=== '''अकः सर्वर्णे दीर्घः (६-१-१०१)''' ===
+=== अकः सर्वर्णे दीर्घः (६-१-१०१) ===
अकः सवर्णे दीर्घः
अकः सवर्णे दीर्घः
Line 377:
Line 388:
'''अक् सवर्ण-अच् => एकः दीर्घः'''
'''अक् सवर्ण-अच् => एकः दीर्घः'''
−==== '''Application of अकः स्वर्णे दीर्घः''' ====
+==== Application of अकः स्वर्णे दीर्घः ====
० देव आलयः
० देव आलयः
Line 386:
Line 397:
० देवालयः
० देवालयः
−==== '''अभ्यास I''' ====
+==== अभ्यास I ====
1. अपि इदम् 1. कटु उक्तिः
1. अपि इदम् 1. कटु उक्तिः
Line 404:
Line 415:
4. मातॄणम् 4. तथापि
4. मातॄणम् 4. तथापि
−==== '''अभ्यास II''' ====
+==== अभ्यास II ====
1. कवि ईश्वरः 1. गुरु उपदेशः
1. कवि ईश्वरः 1. गुरु उपदेशः
Line 413:
Line 424:
4. कवीश्वरः 4. गरूपदेशः
4. कवीश्वरः 4. गरूपदेशः
−=== '''एङ: पदान्तादति (६-१-१०९)''' ===
+=== एङ: पदान्तादति (६-१-१०९) ===
एङः पदान्तात् अति
एङः पदान्तात् अति
Line 430:
Line 441:
'''पदान्त-एङ् अत् => एकः पूर्वः'''
'''पदान्त-एङ् अत् => एकः पूर्वः'''
−==== '''Application of एङः पदान्तादति''' ====
+==== Application of एङः पदान्तादति ====
० वायो अत्र
० वायो अत्र
Line 439:
Line 450:
० वायोत्र (वायोऽत्र)
० वायोत्र (वायोऽत्र)
−==== '''अभ्यास I''' ====
+==== अभ्यास I ====
1. अग्ने अत्र 1. अहो आगच्छ
1. अग्ने अत्र 1. अहो आगच्छ
Line 457:
Line 468:
4. कोऽपि 4. अन्तेऽस्ति
4. कोऽपि 4. अन्तेऽस्ति
−==== '''अभ्यास II''' ====
+==== अभ्यास II ====
1. अधो अधः 1. यशसे अर्थाय
1. अधो अधः 1. यशसे अर्थाय
Line 1,140:
Line 1,151:
4. डयमानन्नभःस्थं / डयमानं नभःस्थं 4. नभःस्थम्पुरुषः / नभःस्थं पुरुषः
4. डयमानन्नभःस्थं / डयमानं नभःस्थं 4. नभःस्थम्पुरुषः / नभःस्थं पुरुषः
−==== अभ्यास II ====
−1. सं वत्सरः 1.सं यन्ता
1. सं वत्सरः 1.सं यन्ता
Line 1,358:
Line 1,368:
=== अट्कुप्वाङ्नुम्-व्यवायेऽपि (८-४-२) ===
=== अट्कुप्वाङ्नुम्-व्यवायेऽपि (८-४-२) ===
−अट्-कु-पु-आङ्-नुम्-व्यावाये अपि
−० विधि - Types
+० अट्-कु-पु-आङ्-नुम्-व्यावाये - सप्तमी विभक्ति - in case they are
−separated by these also.
−० छे च (६-१-७३)
+० अनुवृत्तिः -?
−० शि तुक् (८-३-३१), दीर्घात् (६-१-७५) + पदान्तात् वा (६-१-७६)
+० राषाभ्यां - रष - पञ्चमी विभक्तः
−० ङमो ह्रस्वादचि ङमुण्नित्यम् (८-३-३२), इदितो नुम् (७-१-५८)
+० नः - न्- षष्ठी विभक्ति
−० अचो रहाभ्यां द्वे (८-४-४६), अनचि च (८-४-४७)
+० णः - ण - प्रथमा विभक्ति
−० लोपः शाकल्यस्य (८-३-१९)
+० समानपदे - समानपद - सप्तमीविभक्ति - समानपदस्थौ चेन् निमित्तनिमित्तिनौ ।
+'''र् / ष् <अट / कु / पु / आङ् / नुम्> न्'''
+'''=>र् / (अट् / कु / पु/ आङ् / नुम् ण्'''
+==== Application of अट्कुप्वाङ्नुम्-व्यवायेऽपि ====
+० करनम्
+० क र् अ न् म्
+० क र् अ ण् म्
+० करणम्
+==== अभ्यास I ====
+1. करुना 1. अर्केन
+2. 2.
+3. 3.
+4. करुणा 4. अर्केण
+1. चर्मना 1. निरानद्धम्
+2. 2.
+3. 3.
+4. चर्मणा 4. निराणद्धम्
+==== अभ्यास II ====
+1. बृंहनम् 1. अर्थिनः
+2. 2.
+3. 3.
+4. बृंहणम् 4. अर्थिनः
+=== आदेशप्रत्यययोः (८-३-५९) ===
+आदेशप्रत्यययोः
+० आदेशप्रत्यययोः - आदेश-प्रत्यय - षष्ठी विभक्ति
+० अनुवृत्तिः - ?
+० इण्कोः - इण्-कुँ - पञ्चमी विभक्तः
+० अपदान्त-सः - अपदान्त-स् - षष्ठी विभक्ति (विशेष्य for आदेशप्रत्यययोः)
+० मूर्धन्यः - मूर्धन्य - प्रथमा विभक्ति (ष्)
+'''इण्/ कुँ अपदान्त-स् => इण्/कुँ ष्'''
+==== Application of आदेशप्रत्यययोः ====
+० रामे सु
+० राम् ए स् उ
+० राम् एष् उ
+० रामेषु
+==== अभ्यास I ====
+1. हरि सु 1. वाक् सु
+2. 2.
+3. 3.
+4. हरिषु 4. वाक्षु
+1. एतेसाम् 1. सिसेव
+2. 2.
+3. 3.
+4. एतेषाम् 4. सिषेव
+=== छे च (६-१-७३) ===
+० छे - छ - सप्तमी विभक्ति
+० अनुवृत्तिः - ?
+० ह्रस्वस्य - ह्रस्व-षष्ठी विभक्ति
+० तुक् - तुक्-प्रथमा विभक्ति
+० आगम / आदेश ?
+'''ह्रस्व छ => ह्रस्व त् छ'''
+==== Application of छे च ====
+० इ छति
+० इ छ् अति
+० इ त् छ् अति
+० इ च् छ् अति
+० इच्छति
+==== अभ्यास I ====
+1. यछति 1. काष्ठ छत्रः
+2. 2.
+3. 3.
+4. यच्छति 4. काष्ठच्छत्रः
+1. तरु छाया 1. लघु छिद्रम्
+2. 2.
+3. 3.
+4. तरुच्छाया 4. लघुच्छिद्रम्
+० चिच्छिदुः ?
+=== दीर्घात् (६-१-७५) + पदान्तात् वा (६-१-७६) ===
+० दीर्घात् - दीर्घ-पञ्चमी विभक्ति
+० पदान्तात् - पदान्त -पञ्चमी विभक्ति
+० वा - अव्ययम्
+० अनुवृत्तिः - ?
+० छे - छ-सप्तमी विभक्ति
+० तुक् - तुक्-प्रथमा विभक्ति
+० आगम / आदेश ?
+'''दीर्घ छ => दीर्घ त् छ'''
+'''पदान्त-दीर्घ छ => पदान्त-दीर्घ त् छ / पदान्त-दीर्घ छ'''
+==== Application of दीर्घात् + पदान्तात् वा ====
+० कुटी छाया
+० कुट् ई छ् आया
+० कुट् ई त् छ् आया / कुट् ई छ् आया
+० कुट् ई च् छ् आया / कुट् ई छ् आया
+० कुटीच्छाया / कुटीछाया
+==== अभ्यास I ====
+1. म्लेछति 1. पदवी छात्रः
+2. 2.
+3. 3.
+4. म्लेछति 4. पदवीच्छात्रः / पदवी छात्रः
+1. ह्रीछति 1. गायत्री छन्दः
+2. 2.
+3. 3.
+4. ह्रीच्छति 4. गायत्रीच्छन्दः / गायत्री छन्दः
+० लक्ष्मीच्छाया / लक्ष्मी छाया ?
+=== शि तुक् (८-३-३१) ===
+० शि - श्- सप्तमी विभक्ति
+० तुक् - तुक्-प्रथमा विभक्ति
+० आगम / आदेश ?
+० अनुवृत्तिः -?
+० नः - न् - षष्ठी विभक्ति
+० पदस्य - षष्ठी विभक्ति
+० वा - अव्यय
+'''पदान्त-न् श् => पदान्तन त् श्'''
+==== Application of शि तुक् ====
+० लक्ष्मीवान् शुभलक्षणः
+० लक्ष्मीवा न् त् श् उभलक्षणः (शि तुक् (वा))
+० लक्ष्मीवान् च् श् उभलक्षणः (स्तोः श्चुना श्चुः)
+० लक्ष्मीवाञ् च् श् उभलक्षणः (स्तोः श्चुना श्चुः)
+० लक्ष्मीवान् च् छ् उभलक्षणः (श्श्छोऽटि (वा))
+० लक्ष्मीवाञ् छ् उभलक्षणः (झरो झरि सवर्णे)
+० लक्ष्मीवाञ्छुभलक्षणः
+==== अभ्यास I ====
+1. सन् शम्भुः 1. श्रीमान् शत्रुनिषूदनः
+2. 2.
+3. 3.
+4. सञ्छम्भुः 4. श्रीमाञ्छत्रुनिषूदनः
+1. तान् श्रुत्वा 1. तस्मिन् शयने
+2. 2.
+3. 3.
+4. ताञ्छ्रुत्वा 4. तस्मिञ्छयने
+=== ङमो ह्रस्वादचि ङमुण्नित्यम् (८-३-३२) ===
+ङमः ह्रस्वात् अचि ङमुट् नित्यम्
+० ङमः - ङम् - पञ्चमी विभक्ति
+० ह्रस्वात् - ह्रस्व-पञ्चमी विभक्ति
+० ङमुट् - ङमुट्-प्रथमा विभक्ति
+० अचि - अच् -सप्तमी विभक्ति (अत्र अचः इति षष्ठी-विभक्त्या विपरिणमते)
+० नित्यम् - अव्ययम्
+० अनुवृत्तिः -?
+० पदात् - पद - पञ्चमी विभक्ति
+० आगम / आदेश ?
+'''ह्रस्व पदान्त-ङम् अच् => ह्रस्व ङम् ङमुट् अच्'''
+==== Application of ङमो ह्रस्वादचि ङमुण्नित्यम् ====
+० कुर्वन् एव
+० कुर्व् अ न् ए व
+० कर्व् अ न् न् ए व
+० कुर्वन्नेव
+==== अभ्यास I ====
+1. प्रत्यङ् आस्ते 1. वण् अवोचत्
+2. 2.
+3. 3.
+4. प्रत्यङ्ङास्ते 4. वण्णवोचत्
+1. परम् अदण्डी 1. तस्मिन् इति
+2. 2.
+3. 3.
+4. परम् अदण्डी 4. तस्मिन्निति
+=== इदितो नुम् धातोः (७-१-५८) ===
+इदितः नुम्
+० इदितः - इदित् - षष्ठी विभक्ति
+० नुम् - नुम् - प्रथमा विभक्ति
+० धातोः - धातु - षष्टी विभक्ति
+'''इदित-धातुः => इदित्धातुः + नुम्'''
+==== Application of इदितो नुम् धातोः ====
+० वदिँ- अभिवादनस्तुत्योः
+० वद् + नुम्
+० व् अ द् + नुम्
+० व् अ न् द्
+० वन्द्
+==== अभ्यास I ====
+1. अकिँ - लक्षणे 1. भजिँ - भाषायाम्
+2. 2.
+3. 3.
+4. अकिँ - लक्षणे अन् क् अंक् अङ्क् । 4. भजिँ- भाषायाम् भन् ज् भंज् भञ्ज्।
+1. कुठिँ - प्रतिघाते 1. चितिँ - स्मृत्याम्
+2. 2.
+3. 3.
+4. कुठिँ - प्रतिघाते कुन् ठ् कुंठ् कुण्ठ् । 4. चितिँ - स्मृत्याम् चि न् त् चिंत् चिन्त् ।
+० जभिँ- नाशने जन् भ् जंभ् जम्भ् ।
+=== अचो रहाभ्यां द्वे (८-४-४६) ===
+अचः रहाभ्यां द्वे
+० अचः - पञ्चमी विभक्ति
+० रहाभ्यां - रह - पञ्चमी विभक्ति
+० द्वे - द्वि - प्रथमा विभक्ति
+० वा - अव्ययम्
+० अनुवृत्तिः ?
+० यरः - यर् - षष्ठी विभक्ति
+'''अच् र्/ ह् यर् = अच् र्/ ह् यर् यर्'''
+==== Application of अचो रहाभ्यां द्वे ====
+० अर्क
+० अ र् क् अ
+० अ र् क् क् अ
+० अर्क्क / अर्क
+==== अभ्यास I ====
+1. ब्रह्मा 1. अपह्रुते
+2. 2.
+3. 3.
+4. ब्रह्म्मा /ब्रह्मा 4. अपह्न्नुते /अपह्रुते
+1. मर्कटः 1. ह्लादः
+2. 2.
+3. 3.
+4. मर्क्कटः / मर्कटः 4. ह्लादः
+नह्य्यस्ति / नह्यस्ति ?
+=== अनचि च (८-४-४७) ===
+० अनचि - अनच् - सप्तमी विभक्ति
+० अनुवृत्तिः ?
+० अचः - पञ्चमी विभक्ति
+० यरः - यर् - षष्ठी विभक्ति
+० द्वे - द्वि - प्रथमा विभक्ति
+० वा - अव्ययम्
+'''अच् यर् अनच् => अच् यर् यर् अनच्'''
+==== Application of अनचि च ====
+० दध्यत्र
+० द ध् य् अत्र
+० द ध् ध् य् अत्र
+० द द् ध् य् अत्र
+० दद्ध्यत्र / दध्यत्र
+==== अभ्यास I ====
+1. मध्वत्र 1. सुध्युपास्यः
+2. 2.
+3. 3.
+4. मद्धत्र / मध्वत्र 4. सुद्ध्युपास्यः / सुध्युपास्यः
+1. स्मितम् 1. ध्मातम्
+2. 2.
+3. 3.
+4. स्मितम् 4. ध्मातम्
+=== लोपः शाकल्यस्य (८-३-१९) ===
+० लोप - लोप - प्रथमा विभक्ति
+० शाकल्यस्य - शाकल्य-षष्ठी विभक्ति - आचार्यस्य मतेन
+० अनुवृत्तिः ?
+० अपूर्वस्य - षष्ठी विभक्ति
+० व्योः - व्य- षष्ठी विभक्ति
+० अशि - अश्- सप्तमी विभक्ति
+'''अ य्/व् अश् => अ अश् / अ य्/व् अश्'''
+==== Application of लोपः शाकल्यस्य ====
+० रामाय् आगच्छन्ति
+० रामा य् आ गच्छन्ति
+० रामा आ गच्छन्ति
+० रामा आगच्छन्ति /रामाय् आगच्छन्ति
+==== अभ्यास I ====
+1. के आसते 1. अस्मै उद्धर
+2. 2.
+3. 3.
+4. क आसते / कयासते 4. अस्मा उद्धर / अस्मायुद्धर
+1. द्वौ अत्र 1. असौ इन्द्र
+2. 2.
+3. 3.
+4. द्वा अत्र / द्वावत्र 4. असा इन्द्रः / असाविन्द्रः
+=== झरो झरि सवर्णे (८-४-६५) ===
+'''झरो झरि सवर्णे (८-४-६५)'''
+० झरः - झर् - षष्टी विभक्ति
+० झरि - झर् - सप्तमी विभक्ति
+० सवर्णे - सवर्ण - सप्तमी विभक्ति (विशेषण for झरि)
+० अनुवृत्तिः ?
+० हलः - पञ्चमी विभक्ति
+० लोपः - प्रथमा विभक्ति
+० अन्यतरस्यां - Optional
+'''हल् झर् सवर्ण-झर् => हल् सवर्ण-झर् / हल् झर् सवर्ण-झर्'''
+==== Application of झरो झरि सवर्णे ====
+० कृष्णर् द् धिः
+० कृष्णर् धिः / कृष्णर् द् धिः
+==== अभ्यास I ====
+1. श्रीमान् च् छत्रुनिषूदनः 1. लक्ष्मीवाञ् च छुभलक्षणः
+2. 2.
+3. 3.
+4. श्रीमाञ्छत्रुनिषूदनः / श्रीमाञ्च्छत्रुनिषूदनः 4. लक्ष्मीवाञ्छुभलक्षणः / लक्ष्मीवाञ्च्छुभलक्षणः
+1.मरुत् त् तः 1. प्रत् त् तम्
+2. 2.
+3. 3.
+4. मरुत्तः / मरुत्त्तः 4. प्रत्तम् / प्रत्त्तम्
+== विसर्गसन्धिः ==
+=== ससजुषो रूँः (८-२-६६) ===
+ससजुषः रुः
+० स् + सजुषः - ससजुष् - षष्ठी विभक्ति
+० रूँः - रूँ - प्रथमा विभक्ति
+० अनुवृत्तिः ?
+० पदस्य - पद - षष्ठी विभक्ति
+पद-स् => रूँ
+==== Application of ससजुषो रूँः ====
+० हरिभिस्
+० हरिभि स्
+० हरिभि र्
+० हरिभिर्
+==== अभ्यास I ====
+1. रमायास् 1. हनूमतस्
+2. 2.
+3. 3.
+4. रमायार् 4. हनूमतर्
+1. ससजुषस् 1. अग्निस्
+2. 2.
+3. 3.
+4. ससजुषर् 4. अग्निर्
+=== भोभगोऽघोऽपूर्वस्य योऽशि (८-३-१७) ===
+भोभगोऽघोऽपूर्वस्य यः अशि
+० भोभगोऽघोऽपूर्वस्य - भोभगोऽघोऽपूर्व - षष्ठी विभक्ति
+० यः - य्- प्रथमा-विभक्ति
+० अशि - अश्- सप्तमी-विभक्ति
+० अनुवृत्ति:?
+० रोँ: - रूँ - षष्ठी-विभक्ति
+भो/भगो/अघो/अ र् (रूँ)अश् => भो/भगो/अघो/अ य् अश्
+==== Application of भोभगोऽघोऽपूर्वस्य योऽशि ====
+० रामास् अत्र
+० रामा स् अ त्र
+० रामा र् अ त्र
+० रामा य् अत्र
+० रामा अत्र (लोपः शाकल्यस्य)
+==== अभ्यास I ====
+1. मन्त्रस् इति 1. अर्जुनस् उवाच
+2. 2.
+3. 3.
+4. मन्त्र इति 4. अर्जुन उवाच
+1. नरास ददति 1. अग्निस् इन्द्रः
+2. 2.
+3. 3.
+4. नरा ददति 4. अग्निरिन्द्रः
+=== अतो रोँरप्लुतादप्लुते (६-१-११३) ===
+अतः रोँ: अप्लुताद् अप्लुते
+० अतः - अत् - पञ्चमी विभक्ति
+० रोँ: - रुँ - षष्ठी विभक्ति
+० अनुवृत्तिः -
+० उत् - उत् - प्रथमा विभक्ति
+० अति - अत् - सप्तमी विभक्ति
+अत् रूँ अत् => अत् उ अत्
+==== Application of अतो रोँरप्लुतादप्लुते ====
+० रामस् अत्र
+० राम स् अ त्र
+० राम र् अ त्र
+० राम उ अ त्र
+० रामो अत्र
+० रामोऽत्र
+==== अभ्यास I ====
+1. मन्त्रस् अस्ति 1. कृष्णस् अनिरुद्धः
+2. 2.
+3. 3.
+4. मन्त्रोऽस्ति 4. कृष्णोऽनिरुद्धः
+1. शूरस् अयम् 1. अग्निस् अत्र
+2. 2.
+3. 3.
+4. शूरोऽयम् 4. अग्निरत्र
+=== हशि च (६-१-११४) ===
+० हशि - हश्- सप्तमी विभक्ति
+० अनुवृत्तिः -
+० अतः - अत् - पञ्चमी विभक्ति
+० रोँ: - रूँ - षष्ठी विभक्ति
+० उत् - उत् - प्रथमा विभक्ति
+अत् रुँ हश् => अत् उ हश्
+==== Application of हशि च ====
+० पुरुषस् याति
+० पुरुष स् य् आति
+० पुरुष र् य् आति
+० पुरुष उ य् आति
+० पुरुषो याति
+==== अभ्यास I ====
+1. रामस् हसति 1. सूर्यस् धारयति
+2. 2.
+3. 3.
+4. रामो हसति 4. सूर्यो धारयति
+1. कृष्णस् ददाति 1. भीमस् गायति
+2. 2.
+3. 3.
+4. कृष्णो ददाति 4. भीमो गायति
+==== अभ्यास II ====
+1. हरिस् त्रायते 1. शिवस् वन्द्यः
+2. 2.
+3. 3.
+4. हरिर् त्रायते 4. शिवो वन्द्यः
+=== रो रि (८-३-१४) ===
+रः रि
+० रः - र् - षष्ठी विभक्ति
+० रि - र् - सप्तमी विभक्ति
+० अनुवृत्तिः –
+० लोपः - प्रथमा विभक्ति
+र् र् => र
+==== Application of रो रि ====
+० निर् रक्तम्
+० नि र् र् अक्तम्
+० नि र् अक्तम्
+० नि रक्तम्
+==== अभ्यास I ====
+1. दुर् रक्तम् 1. अग्निस् रथः
+2. 2.
+3. 3.
+4. दु रक्तम् 4. अग्नि रथः
+1. इन्दुस् रमते 1. प्रातर् राजकार्यः
+2. 2.
+3. 3.
+4. इन्दु रमते 4. प्रात राजकार्यः
+=== ढ्रलोपे पूर्वस्य दीर्घो५णः (६-३-१११) ===
+ढ्रलोपे पूर्वस्य दीर्घः अणः
+० पूर्वस्य - षष्ठी विभक्ति
+० ढ्रलोपे - ढ्रलोप - सप्तमी विभक्ति
+० दीर्घः - प्रथमा विभक्ति
+० अणः - अण् - षष्ठी विभक्ति
+अण् <ढ्रलोप> => दीर्घः < ढ्रलोप>
+==== Application of ढ्रलोपे पूर्वस्य दीर्घोऽणः ====
+० निर् रक्तम्
+० नि र् र् अक्तम्
+० नि र् अक्तम्
+० नि <ढ्रलोप> रक्तम्
+० न् इ <ढ्रलोप> रक्तम्
+० न ई रक्तम्
+० नीरक्तम्
+==== अभ्यास I ====
+1. दुर् रक्तम् 1. अग्निस् रथः
+2. 2.
+3. 3.
+4. दू रक्तम् 4. अग्नी रथः
+1. इन्दुस् रमते 1. रामस् राजमणिः
+2. 2.
+3. 3.
+4. इन्दू रमते 4. रामो राजमणिः
+० प्रातर् राजकार्यः ?
+=== खरवसानयोर्विसर्जनीयः (८-३-१५) ===
+खरवसानयोः विसर्जनीयः
+० खरवसानयोः - खर्+अवसान - सप्तमी विभक्ति
+० विसर्जनीयः - प्रथमा विभक्ति
+० अनुवृत्तिः -
+० रः - र् - षष्ठी विभक्ति
+र् खर्/अवसान => : खर्/अवसान
+==== Application of खरवसानयोर्विसर्जनीयः ====
+० वृक्षस् तरति
+० वृक्ष स् तरति
+० वृक्ष र् तरति
+० वृक्षः तरति
+==== अभ्यास I ====
+1. वृक्षस् 1. रामस् त्रायते
+2. 2.
+3. 3.
+4. वृक्षः 4. रामः त्रायते
+1. मनस् चञ्चलम् 1. प्रातर् तनोति
+2. 2.
+3. 3.
+4. मनः चञ्चलम् 4. प्रातः तनोति
+० रामः छाया ?
+=== विसर्जनीयस्य सः (८-३-३४) ===
+० विसर्जनीयस्य - विसर्जनीय - षष्ठी विभक्ति
+० सः - स् - प्रथमा विभक्ति
+ ० अनुवृत्तिः -
+० खरि - सप्तमी विभक्ति
+<nowiki>:</nowiki> खर् => स् खर्
+==== Application of विसर्जनीयस्य सः ====
+० वृक्षस् चरति
+० वृक्ष स् चरति
+० वृक्ष र् चरति
+० वृक्षः चरति
+० वृक्षस् चरति
+० वृक्षश् चरति
+० वृक्षश्चरति
+==== अभ्यास I ====
+1. वृक्षस् 1. रामस् त्रायते
+2. 2.
+3. 3.
+4. वृक्षः 4. रामस्त्रायते
+1. मनस् चञ्चलम् 1. प्रातर् तनोति
+2. 2.
+3. 3.
+4. मनश्चञ्चलम् 4. प्रातस्तनोति
+० रामश्छाया
+==== Assignment ====
+Look into the following sutras -
+० नश्छव्यप्रशान् (८-३-७)
+० शर्परे विरसर्जनीयः(८-३-३५)
+० वा शरि (८-३-३६)
+० कुप्वोः :कःपौ च (८-३-३७)
+=== एतत्तदोः सुलोपोऽकोरनञ्समासे हलि (६/१/१३२) ===
+एतत्तदोः सुलोपः हलि
+० एतत्तदोः - एतत् +तत् - षष्ठी विभक्ति
+ ० सुलोपः - प्रथमा विभक्ति
+० हलि - सप्तमी विभक्ति
+० अनुवृत्तिः - ?
+एतत्/तत् सु हल् => एतत्/तत् हल्
+==== Application of एतत्तदोः सुलोपोऽकोरनसमासे हलि ====
+० सस् भुङ्कते
+० स स् भुङ्कते
+० स भुङ्कते
+==== अभ्यास I ====
+1. एषस् ददाति 1. सस् शम्भुः
+2. 2.
+3. 3.
+4. एष ददाति 4. स शम्भुः
+1. एषस् विष्णुः 1. एषस् अत्र
+2. 2.
+3. 3.
−4. एष विष्णुः 4. एषोऽत्र
[[Category:Vyakarana]]
[[Category:Vyakarana]]