4,480
edits
Changes
Jump to navigation
Jump to search
Line 13:
Line 13: + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + Line 19:
Line 61: − The Veda is divided into four great books: the Rig-Veda, the Yajur-Veda, the Sama-Veda and the Atharva-Veda. The Yajur-Veda is again divided into two parts, the Sukla and the Krishna. The Krishna or the Taittiriya is the older book and the Sukla or the Vajasaneya is a later revelation to sage Yajnavalkya from the resplendent Sun-God.+ − The Yajur-Veda Samhita is mostly in prose and is meant to be used by the Adhvaryu, the Yajur- Vedic priest, for superfluous explanations of the rites in sacrifices, supplementing the Rig-Vedic Mantras.+ + + + + + + − Ahilya Singh (2010), [https://shodhganga.inflibnet.ac.in/bitstream/10603/180070/3/03_chapter%201.pdf Pracheen bharat mein aarthik jeevan Prarambh se vaidik kaal tak Chapter 1.]+ + + + + − Chapter 1+ − Yajurveda is the collection of yajus used by the Adhvaryus. The term yajus derived from yaj + usi is used in the sense of Yajniya prarthana or mantra. The mantras in Gadya (prose) uttered by the Adhvaryu while performing Yajna-vidhis are known as Yajus. The mantras different from Rk and Sama are designated as Yajus.+ − यजुर्वेदप्रवक्तारं वैशंपायनमेव च ।। [https://sa.wikisource.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%8D%E0%A4%A1%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A4%AE%E0%A5%8D/%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%97%E0%A4%83/%E0%A4%85%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%83_%E0%A5%A9%E0%A5%AA ३४.१४] ।। Brahmanda Purana, Purvabhaga+ Line 50:
Line 102: − − There are two Sampradayas of the Vedas viz. Brahma Sampradaya and Aditya Sampradaya. − − According to the Shatapatha Brahmana, Shukla Yajurveda narrated by Yajnavalkya represents the Aditya Sampradaya. − − आदित्यानीमानि शुक्लानि यजूंषि वाजसनेयेन याज्ञवल्क्येनाख्यायन्ते १४.९.५.३३ − − Consequently, the Krshna Yajurveda represents the Brahma Sampradaya. Line 75:
Line 119: − − यजुस्. A text of the Yajurveda, or the body of sacred mantras in prose muttered at sacrifices; वृत्तगीतिवर्जितत्वेन प्रश्लिष्टपठिता मन्त्रा यजूंषि Sāyaṇ − − Shabda Sagara − − -जुः) The Yajur or Yajush, one of the four Ve4das; it is divided into two principal portions, the white and black, or Va4jasane4yi and Taittiri4ya, the former of which is attributed to the saint YA4JNAWALKYA, to whom it was revealed by the sun, in the form of a horse; and the latter to TAITTIRI, to whom it was communicated by YA4SKA, the first pupil of its original author, the sage VAIS4AMPA4YANA: according to the Pura4n4as the Taittiri4ya portion was named from Tittiri a partridge; the disciples of VAIS4AMPA4YANA being changed into those birds, to pick up the texts of the Ve4da as they were disgorged in a tangible shape by YA4JNAWALKYA, at the command of VAIS4AMPA4YANA: both portions of this Ve4da are very full on the subject of religious rites, and the prayers peculiar to it, are chiefly in measured and poetical prose. E. यज् to worship, Una4di aff. उसि । − − Mahabharata Cultural Index − − Yajus : nt. (sg. or pl.): Sacrificial prose formula from the Yajurveda; when used in plural it stands also for the Yajurveda; when in plural, it mostly occurs with ṛcs and sāmans. − − Gift of Āditya to Yājñavalkya: The sage Yājñavalkya told king Janaka that while he was practising the prescribed rite, (although) he was despised (? avamatena), he propitiated the god Sun with severe austerity; he then received from Āditya the yajuses (yathārṣeṇeha vidhinā caratāvamatena ha/mayādityād avāptāni yajūṁṣi mithilādhipa//mahatā tapasā devas tapiṣṭhaḥ sevito mayā) 12. 306. 2-3; when the pleased god Sūrya offered a boon to Yājñavalkya, the latter requested the god to grant him the yajuses which had not been used before (? yajūṁṣi nopayuktāni kṣipram icchāmi veditum) 12. 306. 4-5; the god agreed to Yājñavalkya's request; Sarasvatī then in the form of speech entered Yājñavalkya's mouth 12. 306. 6-7; the God said that as a result of that, the whole of Veda (i. e. the Yajurveda) together with its latter half and the khila would be established in him (Yājñavalkya) (pratiṣṭhāsyati te vedaḥ sottaraḥ sakhilo dvijā) 12. 306. 10 (Nī. on Bom. Ed. 12. 318. 10: khilaṁ paraśākhīyaṁ svaśākhyāyām apekṣāvaśāt paṭhyate tat khilam ity ucyate/…sakhilam tatsahitam/ sottaraṁ sopaniṣatkam/); Yājñavalkya received fifteen yajuses from Arka (Sūrya) (daśa pañca ca prāptāni yajūṁṣy arkān mayānagha) 12. 306. 21; Sūrya gave the yajuses (to Yājñavalkya) in the east (atra (i. e. in the east) dattāni sūryeṇa yajūṁṣi) 5. 106. 11 (Nī on Bom. Ed. 5. 108. 11: yājñavalkyāyeti śeṣaḥ). − − The Veda is divided into four great books: the Rig-Veda, the Yajur-Veda, the Sama-Veda and the Atharva-Veda. The Yajur-Veda is again divided into two parts, the Sukla and the Krishna. The Krishna or the Taittiriya is the older book and the Sukla or the Vajasaneya is a later revelation to sage Yajnavalkya from the resplendent Sun-God. − − The Rig-Veda is divided into twenty-one sections, the Yajur-Veda into one hundred and nine sections, the Sama-Veda into one thousand sections and the Atharva-Veda into fifty sections. In all, the whole Veda is thus divided into one thousand one hundred and eighty recensions. − − The Yajur-Veda Samhita is mostly in prose and is meant to be used by the Adhvaryu, the Yajur- Vedic priest, for superfluous explanations of the rites in sacrifices, supplementing the Rig-Vedic Mantras. Line 105:
Line 131: − − Chapter 1 − − Yajurveda is the collection of yajus used by the Adhvaryus. The term yajus derived from yaj + usi is used in the sense of Yajniya prarthana or mantra. The mantras in Gadya (prose) uttered by the Adhvaryu while performing Yajna-vidhis are known as Yajus. The mantras different from Rk and Sama are designated as Yajus. − − यजुर्वेदप्रवक्तारं वैशंपायनमेव च ।। [https://sa.wikisource.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%8D%E0%A4%A1%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A4%AE%E0%A5%8D/%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%97%E0%A4%83/%E0%A4%85%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%83_%E0%A5%A9%E0%A5%AA ३४.१४] ।। Brahmanda Purana, Purvabhaga Line 147:
Line 167: − − Speciality of Yajurveda: − − It is the foundation of Karmakanda. It is a collection of mantra specifications and rules applicable in the performance of various yajnas. − − == व्युत्पत्तिः ॥ Etymology == − Vachaspatyam − − यजुषां ऋक्साममिन्नानां मन्त्राणां प्रतिपादकोवेदः। वेदभेदे स च शुक्लकृष्णभेदेन द्विधा तद्विवरणंचरणव्यूहे भाग॰ − − {@यजुस्@}¦ न॰ यज--उसि। ऋकसामभिन्ने पदच्छेदरहितेमन्त्रभेदे अमरः। तल्लक्षणम् “वृत्तगीतिवर्जितत्वेनप्रश्लिष्टपठिता मन्त्रा यजूंषि” सा॰ भा॰ उक्तम्। − − Shabdakalpadruma − − यजुर्व्वेदः, पुं, (यजुरेव वेदः । यजुषां वेद इति वा ।) वेदविशेषः । तस्याधिपतिर्यथा, -- “ऋग्वेदाधिपतिर्जीवः सामवेदाधिपः कुजः । यजुर्व्वेदाधिपः शुक्रः शशिजोऽथर्व्ववेदराट् ॥” इति ज्योतिषम् ॥ अस्य वक्ता वैशम्पायनः । स तु आदावेक एवासीत् । यथा, -- “ऋग्वेदंश्रावकं पैलं जग्राह स महामुनिः । यजुर्व्वेदप्रवक्तारं वैशम्पायनमेव च ॥ जैमिनं सामवेदस्य श्रावकं सोऽन्वपद्यत । तथैवाथर्व्ववेदस्य सुमन्तुमृषिसत्तमम् ॥ एक आसीद्यजुर्व्वेदस्तञ्चतुर्धा व्यकल्पयत् । चातुर्होत्रमभूद्यस्मिंस्तेन यज्ञमथाकरोत् ॥ अध्वर्यवं यजुर्भिः स्यादृग्भिर्होत्रं द्विजोत्तमाः । उद्गात्रं सामभिश्चक्रे ब्रह्मत्वञ्चाप्यथर्व्वभिः ॥ ततः स ऋच उद्धृत्य ऋग्वेदं कृतावान् प्रभुः । यजूंषि च यजुर्व्वेदं सामवेदञ्च सामभिः ॥ एकविंशतिभेदेन ऋग्वेदं कृतवान् पुरा । शाखानान्तु शतेनाथ यजुर्व्वेदमथाकरोत् ॥ सामवेदं सहस्रेण शाखानाञ्च विभेदतः । अथर्व्वाणमथो वेदं बिभेद नवकेन तु ॥” इति कौर्म्म्ये ४९ अध्यायः ॥ − − यजुः, [स्] क्ली, (इज्यतेऽनेनेति । यज् + “अर्त्ति- पॄवपियजीति ।” उणा० २ । ११८ । इति उसिः ।) वेदविशेषः । इत्यमरः । १ । ६ । ३ ॥ “इज्यतेऽनेनेति यजुः । यजै ञौ देवार्च्चादानसङ्ग- कृतौ । त्रासुसिस् इति उस् ।” इति भरतः ॥ * ॥ अपि च । यजुराह जैमिनिः । शेषे वा यजुः- शब्दः । शेषे ऋक्सामभिन्ने मन्त्रजाते ततश्च यन्मन्त्रजातं प्रश्लिष्य पठितं गानादिविच्छेद- रहितं तत् यजुरिति । इति तिथ्यादितत्त्वम् ॥ यजुर्व्वेदस्य षडशीतिर्भेदा भवन्ति । तत्र चरका नाम द्वादश भेदा भवन्ति । चरकाः १ आह्व- रकाः २ कठाः ३ प्राच्यकठाः ४ कपिष्ठलकठाः ५ औपमन्याः ६ आष्ठालकठाः ७ चाराय- णीयाः ८ वारायणीयाः ९ वार्त्तान्तवेयाः १० श्वेताश्वतराः ११ मैत्रायणीयाश्चेति १२ । तत्र मैत्रायणीया नाम सप्त भेदा भवन्ति । मानवाः १ दुन्दुभाः २ चैकेयाः ३ वाराहाः ४ हारिद्रवेयाः ५ श्यामाः ६ श्यामायनीया- श्चेति ७ । तेषामध्ययनमष्टौ शतम् । यजुः- महस्राण्यधीत्य शाखापारो भवति । तान्येव द्विगुणान्यधीत्य पदपारो भवति । तान्येव त्रिगु- णान्यधीत्य क्रमपारो भवति । षडङ्गान्यधीत्य षडङ्गविद्भवति । शिक्षा कल्पो व्याकरणं निरुक्तं च्छन्दो ज्योतिषमित्यङ्गानि । तत्र प्राच्योदीच्यां नैरृत्यां निरृत्यः । तत्र वाजसनेया नाम सप्त- दश भेदा भवन्ति । जाबालाः १ औधेघाः २ काण्वाः ३ माध्यन्दिनाः ४ शापीयाः ५ तापायनीयाः ६ कापालाः ७ पौण्ड्रवत्साः ८ आवटिकाः ९ पामावटिकाः १० पारा- शर्य्याः ११ वैधेयाः १२ वैनेयाः १३ औधेयाः १४ गालवाः १५ वैजवाः १६ कात्यायनीया- श्चेति १७ । प्रतिपदमनुपदं छन्दो भाषा धर्म्मो मीमांसा न्यायस्तर्क इत्युपाङ्गानि भवन्ति । उपज्योतिषम् १ साङ्गलक्षणम् २ प्रतिज्ञा ३ अनुवाक्यम् ४ परिसंख्या ५ चरणच्यूहम् ६ श्राद्धकल्पः ७ प्रवराध्यायश्च ८ शास्त्रम् ९ क्रतुः १० संख्या ११ अनुगमः १२ यज्ञम् १३ पाश्वानः १४ होत्रकम् १५ पशवः १५ उक्- थानि १७ कूर्म्मलक्षणम् १८ । इत्यष्टादशपरि- शिष्टानि । “द्बे सहस्रे शते न्यूने मन्त्रे वाजसनेयके । इत्युक्तं परिसंख्यातमेतत् सकलं सशुक्रियम् ॥ ग्रन्थांश्च परिसंख्यातं ब्राह्मणञ्च चतुर्गुणम् । आदावारभ्य वेदान्तं ब्रह्मव्याहृतिपूर्ब्बकम् । वेदमध्याय एतेषां होमान्ते तु समारभेत् ॥” तत्र तैत्तिरीयका नाम द्विभेदा भवन्ति । औख्याः खाण्डिकेयाश्चेति । तत्र खाण्डिकेया नाम पञ्च भेदा भवन्ति । आपस्तम्बी १ बौधा- यनी २ सत्याषाढी ३ हिरण्यकेशी ४ औधेया- श्चेति ५ । तत्र कठानान्तूपगानविशेषः । चतु- श्चत्वारिंशत्युपग्रन्थान् । “मन्त्रब्राह्मणयोर्वेदस्त्रिगुणं यत्र पठ्यते । यजुर्व्वेदः स विज्ञेयोऽन्ये शाखान्तराः स्मृताः ॥” यजुर्व्वेदस्य धनुर्व्वेद उपवेदः । यजुर्व्वेदस्य भार- द्वाजगोत्रम् । रुद्रदैवत्यम् । त्रैष्टुभं छन्दः । यजु- र्व्वेदः कृशः । दीर्घः । कपाली । ताम्रवर्णः । काञ्चननयनः । आदित्यवर्णः वर्णेन । पञ्चारत्नि- मात्रः । अस्य ध्यानम् । “वन्दे रौद्रं त्रैष्टभं ताम्रवर्णं भारद्वाजं रुक्मनेत्रं कृशाङ्गम् । यजुर्व्वेदं दीर्घमादित्यवर्णं कापालीनं पञ्च चारत्निमात्रम् ॥” य इदं दैवतं रूपं गोत्रं प्रमाणं छन्दो वर्णं वर्णयति स विद्यां लभते स विद्यां लभते । जन्मजन्मनि वेदपारो भवति । जन्मजन्मनि वेदधारो भवति । अव्रतो व्रती भवति । अप्रयतः प्रयतो भवति । अब्रह्मचारी ब्रह्म- चारी भवति । जातिस्मरो जायते । इति चरणव्यूहम् ॥ (ऋक्सामभिन्नो मन्त्रविशेषः । इति केचित् ॥) − − Baldev Upadhyay (1955), [https://ia801607.us.archive.org/10/items/in.ernet.dli.2015.347181/2015.347181.Vaidik-Sahitya.pdf Vaidik Sahitya], Kashi − − The term Yajuh is variegatedly explained as follows: − − अनियताक्षरावसानो यजुः । The one in which the number of syllables is not designated or fixed. − − गद्यात्मको यजुः । and शेषे यजुः । suggest that the prosaic mantras apart from the rks and samans are termed as yajus. − − Baldev Upadhyay (1955), [https://ia801607.us.archive.org/10/items/in.ernet.dli.2015.347181/2015.347181.Vaidik-Sahitya.pdf Vaidik Sahitya], Kashi − − There are two Sampradayas of the Vedas viz. Brahma Sampradaya and Aditya Sampradaya. − − According to the Shatapatha Brahmana, Shukla Yajurveda narrated by Yajnavalkya represents the Aditya Sampradaya. − − आदित्यानीमानि शुक्लानि यजूंषि वाजसनेयेन याज्ञवल्क्येनाख्यायन्ते १४.९.५.३३ − − Consequently, the Krshna Yajurveda represents the Brahma Sampradaya. − − The differentiation of the Yajurveda into Krshna and Shukla is to do with their content. − − The Shukla Yajurveda has a collection of only mantras essential for performing rituals like darshapurnamasa, etc. While the Krshna Yajurveda also includes the relevant brahmana portions therein. The combination of mantras and brahmanas defines the nature of Krshna Yajurveda and the unalloyed collection of mantras alone defines the nature of the Shukla Yajurveda.
Yajurveda (यजुर्वेदः) (view source)
Revision as of 16:20, 22 December 2021
, 16:20, 22 December 2021Editing
The Yajurveda is mostly in prose and contains mantra specifications and rules applicable in the performance of various yajnas. Meant to be used by the Adhvaryu (the Yajurvedic priest), Yajurveda forms the foundation of Karmakanda.<ref name=":2" /><ref>Ahilya Singh (2010), Pracheen bharat mein aarthik jeevan Prarambh se vaidik kaal tak ([https://shodhganga.inflibnet.ac.in/bitstream/10603/180070/3/03_chapter%201.pdf Chapter 1]).</ref> It is said that there are special rules for the observance of homa performed towards fulfilment of specific desires. These rules for japa, homa etc. of the Yajurveda were taught to Vyasa by Agnideva. And that, if all the rules of the Yajurveda are correctly observed, all desires will be fulfilled.<ref name=":1" />
The Yajurveda is mostly in prose and contains mantra specifications and rules applicable in the performance of various yajnas. Meant to be used by the Adhvaryu (the Yajurvedic priest), Yajurveda forms the foundation of Karmakanda.<ref name=":2" /><ref>Ahilya Singh (2010), Pracheen bharat mein aarthik jeevan Prarambh se vaidik kaal tak ([https://shodhganga.inflibnet.ac.in/bitstream/10603/180070/3/03_chapter%201.pdf Chapter 1]).</ref> It is said that there are special rules for the observance of homa performed towards fulfilment of specific desires. These rules for japa, homa etc. of the Yajurveda were taught to Vyasa by Agnideva. And that, if all the rules of the Yajurveda are correctly observed, all desires will be fulfilled.<ref name=":1" />
== व्युत्पत्तिः ॥ Etymology ==
Vachaspatyam
यजुषां ऋक्साममिन्नानां मन्त्राणां प्रतिपादकोवेदः। वेदभेदे स च शुक्लकृष्णभेदेन द्विधा तद्विवरणंचरणव्यूहे भाग॰
{@यजुस्@}¦ न॰ यज--उसि। ऋकसामभिन्ने पदच्छेदरहितेमन्त्रभेदे अमरः। तल्लक्षणम् “वृत्तगीतिवर्जितत्वेनप्रश्लिष्टपठिता मन्त्रा यजूंषि” सा॰ भा॰ उक्तम्।
Shabdakalpadruma
यजुर्व्वेदः, पुं, (यजुरेव वेदः । यजुषां वेद इति वा ।) वेदविशेषः । तस्याधिपतिर्यथा, -- “ऋग्वेदाधिपतिर्जीवः सामवेदाधिपः कुजः । यजुर्व्वेदाधिपः शुक्रः शशिजोऽथर्व्ववेदराट् ॥” इति ज्योतिषम् ॥ अस्य वक्ता वैशम्पायनः । स तु आदावेक एवासीत् । यथा, -- “ऋग्वेदंश्रावकं पैलं जग्राह स महामुनिः । यजुर्व्वेदप्रवक्तारं वैशम्पायनमेव च ॥ जैमिनं सामवेदस्य श्रावकं सोऽन्वपद्यत । तथैवाथर्व्ववेदस्य सुमन्तुमृषिसत्तमम् ॥ एक आसीद्यजुर्व्वेदस्तञ्चतुर्धा व्यकल्पयत् । चातुर्होत्रमभूद्यस्मिंस्तेन यज्ञमथाकरोत् ॥ अध्वर्यवं यजुर्भिः स्यादृग्भिर्होत्रं द्विजोत्तमाः । उद्गात्रं सामभिश्चक्रे ब्रह्मत्वञ्चाप्यथर्व्वभिः ॥ ततः स ऋच उद्धृत्य ऋग्वेदं कृतावान् प्रभुः । यजूंषि च यजुर्व्वेदं सामवेदञ्च सामभिः ॥ एकविंशतिभेदेन ऋग्वेदं कृतवान् पुरा । शाखानान्तु शतेनाथ यजुर्व्वेदमथाकरोत् ॥ सामवेदं सहस्रेण शाखानाञ्च विभेदतः । अथर्व्वाणमथो वेदं बिभेद नवकेन तु ॥” इति कौर्म्म्ये ४९ अध्यायः ॥
यजुः, [स्] क्ली, (इज्यतेऽनेनेति । यज् + “अर्त्ति- पॄवपियजीति ।” उणा० २ । ११८ । इति उसिः ।) वेदविशेषः । इत्यमरः । १ । ६ । ३ ॥ “इज्यतेऽनेनेति यजुः । यजै ञौ देवार्च्चादानसङ्ग- कृतौ । त्रासुसिस् इति उस् ।” इति भरतः ॥ * ॥ अपि च । यजुराह जैमिनिः । शेषे वा यजुः- शब्दः । शेषे ऋक्सामभिन्ने मन्त्रजाते ततश्च यन्मन्त्रजातं प्रश्लिष्य पठितं गानादिविच्छेद- रहितं तत् यजुरिति । इति तिथ्यादितत्त्वम् ॥ यजुर्व्वेदस्य षडशीतिर्भेदा भवन्ति । तत्र चरका नाम द्वादश भेदा भवन्ति । चरकाः १ आह्व- रकाः २ कठाः ३ प्राच्यकठाः ४ कपिष्ठलकठाः ५ औपमन्याः ६ आष्ठालकठाः ७ चाराय- णीयाः ८ वारायणीयाः ९ वार्त्तान्तवेयाः १० श्वेताश्वतराः ११ मैत्रायणीयाश्चेति १२ । तत्र मैत्रायणीया नाम सप्त भेदा भवन्ति । मानवाः १ दुन्दुभाः २ चैकेयाः ३ वाराहाः ४ हारिद्रवेयाः ५ श्यामाः ६ श्यामायनीया- श्चेति ७ । तेषामध्ययनमष्टौ शतम् । यजुः- महस्राण्यधीत्य शाखापारो भवति । तान्येव द्विगुणान्यधीत्य पदपारो भवति । तान्येव त्रिगु- णान्यधीत्य क्रमपारो भवति । षडङ्गान्यधीत्य षडङ्गविद्भवति । शिक्षा कल्पो व्याकरणं निरुक्तं च्छन्दो ज्योतिषमित्यङ्गानि । तत्र प्राच्योदीच्यां नैरृत्यां निरृत्यः । तत्र वाजसनेया नाम सप्त- दश भेदा भवन्ति । जाबालाः १ औधेघाः २ काण्वाः ३ माध्यन्दिनाः ४ शापीयाः ५ तापायनीयाः ६ कापालाः ७ पौण्ड्रवत्साः ८ आवटिकाः ९ पामावटिकाः १० पारा- शर्य्याः ११ वैधेयाः १२ वैनेयाः १३ औधेयाः १४ गालवाः १५ वैजवाः १६ कात्यायनीया- श्चेति १७ । प्रतिपदमनुपदं छन्दो भाषा धर्म्मो मीमांसा न्यायस्तर्क इत्युपाङ्गानि भवन्ति । उपज्योतिषम् १ साङ्गलक्षणम् २ प्रतिज्ञा ३ अनुवाक्यम् ४ परिसंख्या ५ चरणच्यूहम् ६ श्राद्धकल्पः ७ प्रवराध्यायश्च ८ शास्त्रम् ९ क्रतुः १० संख्या ११ अनुगमः १२ यज्ञम् १३ पाश्वानः १४ होत्रकम् १५ पशवः १५ उक्- थानि १७ कूर्म्मलक्षणम् १८ । इत्यष्टादशपरि- शिष्टानि । “द्बे सहस्रे शते न्यूने मन्त्रे वाजसनेयके । इत्युक्तं परिसंख्यातमेतत् सकलं सशुक्रियम् ॥ ग्रन्थांश्च परिसंख्यातं ब्राह्मणञ्च चतुर्गुणम् । आदावारभ्य वेदान्तं ब्रह्मव्याहृतिपूर्ब्बकम् । वेदमध्याय एतेषां होमान्ते तु समारभेत् ॥” तत्र तैत्तिरीयका नाम द्विभेदा भवन्ति । औख्याः खाण्डिकेयाश्चेति । तत्र खाण्डिकेया नाम पञ्च भेदा भवन्ति । आपस्तम्बी १ बौधा- यनी २ सत्याषाढी ३ हिरण्यकेशी ४ औधेया- श्चेति ५ । तत्र कठानान्तूपगानविशेषः । चतु- श्चत्वारिंशत्युपग्रन्थान् । “मन्त्रब्राह्मणयोर्वेदस्त्रिगुणं यत्र पठ्यते । यजुर्व्वेदः स विज्ञेयोऽन्ये शाखान्तराः स्मृताः ॥” यजुर्व्वेदस्य धनुर्व्वेद उपवेदः । यजुर्व्वेदस्य भार- द्वाजगोत्रम् । रुद्रदैवत्यम् । त्रैष्टुभं छन्दः । यजु- र्व्वेदः कृशः । दीर्घः । कपाली । ताम्रवर्णः । काञ्चननयनः । आदित्यवर्णः वर्णेन । पञ्चारत्नि- मात्रः । अस्य ध्यानम् । “वन्दे रौद्रं त्रैष्टभं ताम्रवर्णं भारद्वाजं रुक्मनेत्रं कृशाङ्गम् । यजुर्व्वेदं दीर्घमादित्यवर्णं कापालीनं पञ्च चारत्निमात्रम् ॥” य इदं दैवतं रूपं गोत्रं प्रमाणं छन्दो वर्णं वर्णयति स विद्यां लभते स विद्यां लभते । जन्मजन्मनि वेदपारो भवति । जन्मजन्मनि वेदधारो भवति । अव्रतो व्रती भवति । अप्रयतः प्रयतो भवति । अब्रह्मचारी ब्रह्म- चारी भवति । जातिस्मरो जायते । इति चरणव्यूहम् ॥ (ऋक्सामभिन्नो मन्त्रविशेषः । इति केचित् ॥)
Baldev Upadhyay (1955), [https://ia801607.us.archive.org/10/items/in.ernet.dli.2015.347181/2015.347181.Vaidik-Sahitya.pdf Vaidik Sahitya], Kashi
The term Yajuh is variegatedly explained as follows:
अनियताक्षरावसानो यजुः । The one in which the number of syllables is not designated or fixed.
गद्यात्मको यजुः । and शेषे यजुः । suggest that the prosaic mantras apart from the rks and samans are termed as yajus.
Ahilya Singh (2010), [https://shodhganga.inflibnet.ac.in/bitstream/10603/180070/3/03_chapter%201.pdf Pracheen bharat mein aarthik jeevan Prarambh se vaidik kaal tak Chapter 1.]
Chapter 1
Yajurveda is the collection of yajus used by the Adhvaryus. The term yajus derived from yaj + usi is used in the sense of Yajniya prarthana or mantra. The mantras in Gadya (prose) uttered by the Adhvaryu while performing Yajna-vidhis are known as Yajus. The mantras different from Rk and Sama are designated as Yajus.
यजुर्वेदप्रवक्तारं वैशंपायनमेव च ।। [https://sa.wikisource.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%8D%E0%A4%A1%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A4%AE%E0%A5%8D/%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%97%E0%A4%83/%E0%A4%85%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%83_%E0%A5%A9%E0%A5%AA ३४.१४] ।। Brahmanda Purana, Purvabhaga
Shabda Sagara
E. यज् to worship, Una4di aff. उसि ।
Apte
यजुस्. A text of the Yajurveda, or the body of sacred mantras in prose muttered at sacrifices; वृत्तगीतिवर्जितत्वेन प्रश्लिष्टपठिता मन्त्रा यजूंषि Sāyaṇ
Mahabharata Cultural Index
Yajus : nt. (sg. or pl.): Sacrificial prose formula from the Yajurveda; when used in plural it stands also for the Yajurveda; when in plural, it mostly occurs with ṛcs and sāmans.
== शाखावतरणम् ॥ Emergence of Shakhas ==
Puranic Encyclopedia
Puranic Encyclopedia
All about Hinduism - Swami Sivananda
All about Hinduism - Swami Sivananda
The Yajur-Veda is again divided into two parts, the Sukla and the Krishna. The Krishna or the Taittiriya is the older book and the Sukla or the Vajasaneya is a later revelation to sage Yajnavalkya from the resplendent Sun-God.
The Rig-Veda is divided into twenty-one sections, the Yajur-Veda into one hundred and nine sections, the Sama-Veda into one thousand sections and the Atharva-Veda into fifty sections. In all, the whole Veda is thus divided into one thousand one hundred and eighty recensions.
The Rig-Veda is divided into twenty-one sections, the Yajur-Veda into one hundred and nine sections, the Sama-Veda into one thousand sections and the Atharva-Veda into fifty sections. In all, the whole Veda is thus divided into one thousand one hundred and eighty recensions.
Ahilya Singh (2010), [https://shodhganga.inflibnet.ac.in/bitstream/10603/180070/3/03_chapter%201.pdf Pracheen bharat mein aarthik jeevan Prarambh se vaidik kaal tak Chapter 1.]
Baldev Upadhyay (1955), [https://ia801607.us.archive.org/10/items/in.ernet.dli.2015.347181/2015.347181.Vaidik-Sahitya.pdf Vaidik Sahitya], Kashi
There are two Sampradayas of the Vedas viz. Brahma Sampradaya and Aditya Sampradaya.
According to the Shatapatha Brahmana, Shukla Yajurveda narrated by Yajnavalkya represents the Aditya Sampradaya.
आदित्यानीमानि शुक्लानि यजूंषि वाजसनेयेन याज्ञवल्क्येनाख्यायन्ते १४.९.५.३३
Consequently, the Krshna Yajurveda represents the Brahma Sampradaya.
Shabda Sagara
-जुः) The Yajur or Yajush, one of the four Ve4das; it is divided into two principal portions, the white and black, or Va4jasane4yi and Taittiri4ya, the former of which is attributed to the saint YA4JNAWALKYA, to whom it was revealed by the sun, in the form of a horse; and the latter to TAITTIRI, to whom it was communicated by YA4SKA, the first pupil of its original author, the sage VAIS4AMPA4YANA: according to the Pura4n4as the Taittiri4ya portion was named from Tittiri a partridge; the disciples of VAIS4AMPA4YANA being changed into those birds, to pick up the texts of the Ve4da as they were disgorged in a tangible shape by YA4JNAWALKYA, at the command of VAIS4AMPA4YANA: both portions of this Ve4da are very full on the subject of religious rites, and the prayers peculiar to it, are chiefly in measured and poetical prose.
Mahabharata Cultural Index
Gift of Āditya to Yājñavalkya: The sage Yājñavalkya told king Janaka that while he was practising the prescribed rite, (although) he was despised (? avamatena), he propitiated the god Sun with severe austerity; he then received from Āditya the yajuses (yathārṣeṇeha vidhinā caratāvamatena ha/mayādityād avāptāni yajūṁṣi mithilādhipa//mahatā tapasā devas tapiṣṭhaḥ sevito mayā) 12. 306. 2-3; when the pleased god Sūrya offered a boon to Yājñavalkya, the latter requested the god to grant him the yajuses which had not been used before (? yajūṁṣi nopayuktāni kṣipram icchāmi veditum) 12. 306. 4-5; the god agreed to Yājñavalkya's request; Sarasvatī then in the form of speech entered Yājñavalkya's mouth 12. 306. 6-7; the God said that as a result of that, the whole of Veda (i. e. the Yajurveda) together with its latter half and the khila would be established in him (Yājñavalkya) (pratiṣṭhāsyati te vedaḥ sottaraḥ sakhilo dvijā) 12. 306. 10 (Nī. on Bom. Ed. 12. 318. 10: khilaṁ paraśākhīyaṁ svaśākhyāyām apekṣāvaśāt paṭhyate tat khilam ity ucyate/…sakhilam tatsahitam/ sottaraṁ sopaniṣatkam/); Yājñavalkya received fifteen yajuses from Arka (Sūrya) (daśa pañca ca prāptāni yajūṁṣy arkān mayānagha) 12. 306. 21; Sūrya gave the yajuses (to Yājñavalkya) in the east (atra (i. e. in the east) dattāni sūryeṇa yajūṁṣi) 5. 106. 11 (Nī on Bom. Ed. 5. 108. 11: yājñavalkyāyeti śeṣaḥ).
Shakha Vibhaga
Shakha Vibhaga
Baldev Upadhyay (1955), [https://ia801607.us.archive.org/10/items/in.ernet.dli.2015.347181/2015.347181.Vaidik-Sahitya.pdf Vaidik Sahitya], Kashi
Baldev Upadhyay (1955), [https://ia801607.us.archive.org/10/items/in.ernet.dli.2015.347181/2015.347181.Vaidik-Sahitya.pdf Vaidik Sahitya], Kashi
The differentiation of the Yajurveda into Krshna and Shukla is to do with their content.
The differentiation of the Yajurveda into Krshna and Shukla is to do with their content.
Apte
Apte
वेदः the second of the three (or four, including the Atharvaveda) principal Vedas, which is a collection of sacred texts in prose relating to sacrifices; it has two chief branches or recensions: the तैत्तिरीय or कृष्ण- यजुर्वेद and बाजसनेयी or शुक्लयजुर्वेद.
वेदः the second of the three (or four, including the Atharvaveda) principal Vedas, which is a collection of sacred texts in prose relating to sacrifices; it has two chief branches or recensions: the तैत्तिरीय or कृष्ण- यजुर्वेद and बाजसनेयी or शुक्लयजुर्वेद.
All about Hinduism - Swami Sivananda
All about Hinduism - Swami Sivananda
The Satapatha Brahmana belongs to the Sukla Yajur-Veda. The Krishna-Yajur-Veda has the Taittiriya and the Maitrayana Brahmanas. Each of the Brahmanas has got an Aranyaka.
The Satapatha Brahmana belongs to the Sukla Yajur-Veda. The Krishna-Yajur-Veda has the Taittiriya and the Maitrayana Brahmanas. Each of the Brahmanas has got an Aranyaka.
Ahilya Singh (2010), [https://shodhganga.inflibnet.ac.in/bitstream/10603/180070/3/03_chapter%201.pdf Pracheen bharat mein aarthik jeevan Prarambh se vaidik kaal tak Chapter 1.]
Ahilya Singh (2010), [https://shodhganga.inflibnet.ac.in/bitstream/10603/180070/3/03_chapter%201.pdf Pracheen bharat mein aarthik jeevan Prarambh se vaidik kaal tak Chapter 1.]
Shakha Vibhaga
Shakha Vibhaga
This Samhita is not available in entirety.
This Samhita is not available in entirety.
==शाखाः ॥ Recensions==
==शाखाः ॥ Recensions==
The Yajurveda text includes Shukla Yajurveda of which about 16 recensions are known, while the Krishna Yajurveda may have had as many as 86 recensions.<ref name="prabhakar">CL Prabhakar (1972), The Recensions of the Sukla Yajurveda, Archív Orientální, Volume 40, Issue 1, pages 347-353</ref> Only two recensions of the Shukla Yajurveda have survived, Madhyandina and Kanva, and others are known by name only because they are mentioned in other texts. These two recensions are nearly the same, except for few differences.<ref name="prabhakar" /> In contrast to Shukla Yajurveda, the four surviving recensions of Krishna Yajurveda are very different versions.<ref name="prabhakar" />
The Yajurveda text includes Shukla Yajurveda of which about 16 recensions are known, while the Krishna Yajurveda may have had as many as 86 recensions.<ref name="prabhakar">CL Prabhakar (1972), The Recensions of the Sukla Yajurveda, Archív Orientální, Volume 40, Issue 1, pages 347-353</ref> Only two recensions of the Shukla Yajurveda have survived, Madhyandina and Kanva, and others are known by name only because they are mentioned in other texts. These two recensions are nearly the same, except for few differences.<ref name="prabhakar" /> In contrast to Shukla Yajurveda, the four surviving recensions of Krishna Yajurveda are very different versions.<ref name="prabhakar" />
The Krshna Yajurveda has survived in four recensions, while two recensions of Shukla Yajurveda have survived into the modern times.<ref name="prabhakar" />
The Krshna Yajurveda has survived in four recensions, while two recensions of Shukla Yajurveda have survived into the modern times.<ref name="prabhakar" />
===Shukla Yajurveda===
===Shukla Yajurveda===
The samhita in the Shukla Yajurveda is called the ''Vajasaneyi Samhita''. The name ''Vajasaneyi'' is derived from Vajasaneya, patronymic of sage Yajnavalkya, and the founder of the Vajasaneyi branch. There are two (nearly identical) surviving recensions of the Vajasaneyi Samhita (VS): ''Vajasaneyi Madhyandina'' and ''Vajasaneyi Kanva''.<ref name="prabhakar" /> The lost recensions of White Yajurveda, mentioned in other texts of ancient India, include ''Jabala'', ''Baudhya'', ''Sapeyi'', ''Tapaniya'', ''Kapola'', ''Paundravatsa'', ''Avati'', ''Paramavatika'', ''Parasara'', ''Vaineya'', ''Vaidheya'', ''Katyayana'' and ''Vaijayavapa''.<ref name="gsrai11">GS Rai, [https://archive.org/stream/puranavolvii015193mbp#page/n17/mode/2up Sakhas of the Yajurveda in the Puranas], Purana, Vol 7, No. 1, pages 11-16</ref>
The samhita in the Shukla Yajurveda is called the ''Vajasaneyi Samhita''. The name ''Vajasaneyi'' is derived from Vajasaneya, patronymic of sage Yajnavalkya, and the founder of the Vajasaneyi branch. There are two (nearly identical) surviving recensions of the Vajasaneyi Samhita (VS): ''Vajasaneyi Madhyandina'' and ''Vajasaneyi Kanva''.<ref name="prabhakar" /> The lost recensions of White Yajurveda, mentioned in other texts of ancient India, include ''Jabala'', ''Baudhya'', ''Sapeyi'', ''Tapaniya'', ''Kapola'', ''Paundravatsa'', ''Avati'', ''Paramavatika'', ''Parasara'', ''Vaineya'', ''Vaidheya'', ''Katyayana'' and ''Vaijayavapa''.<ref name="gsrai11">GS Rai, [https://archive.org/stream/puranavolvii015193mbp#page/n17/mode/2up Sakhas of the Yajurveda in the Puranas], Purana, Vol 7, No. 1, pages 11-16</ref>