1,214
edits
Changes
Jump to navigation
Jump to search
Line 23:
Line 23: + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + Line 28:
Line 48: + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + Line 39:
Line 95: + + + + + + + + + + + + + + Line 50:
Line 120: + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +
Basti in Panchakarma (पंचकर्मसु बस्तिः ) (view source)
Revision as of 17:39, 8 December 2021
, 17:39, 8 December 2021Added content and references
# Ksheera basti: Milk is the major ingredient. ALong with milk, ghee, oil, honey can be used.
# Ksheera basti: Milk is the major ingredient. ALong with milk, ghee, oil, honey can be used.
# Matra basti: Type of anuvasana basti wherein medicated or plain oil is administered like anuvasana basti but the quantity of the oil is very less as compared to it.
# Matra basti: Type of anuvasana basti wherein medicated or plain oil is administered like anuvasana basti but the quantity of the oil is very less as compared to it.
== What factors are considered before planning Basti for a patient? ==
Your [[Vaidya (वैद्यः)|Vaidya]] will examine you thoroughly and make assessment on the basis of Ayurveda's parameters. Usually Dashavidha pariksha (10 fold assessment) is done and only then it will be decided whether the patient needs basti therapy and all other details of basti treatment e.g. type, total period, ingredients, dose, do's and dont's etc. Acharya charaka has briefly listed the basic parameters a vaidya will consider before planning basti. Those are as follows,
समीक्ष्य दोषौषधदेशकालसात्म्याग्निसत्त्वादिवयोबलानि|
बस्तिः प्रयुक्तो नियतं गुणाय स्यात् सर्वकर्माणि च सिद्धिमन्ति||६|| (Char. Samh. Siddhi. 3.6)
These factors are-
* Doshas
* Aushadha
* Desha
* Kala
* Satmya
* Agni
* Satva
* Vaya
* Bala
* other relevant factors like bowel habits, comorbities etc
== Common indications of basti ==
== Common indications of basti ==
Basti is commonly used alone or along with Ayurveda medication, in all Vata Vyadhi (neurological disorders) & is also indicated in various diseases as Anaha (Abdominal spasmodic Pain), Malavrodha (Constipation), Rajokshaya (Amenorrhea), Adhmana (Distended painful Abdomen), Vatarakta (Gout), Pleeha (splenomegaly), Parshva graham (Slipped Disc), Prishta graham (Spondylosis), Akshepaka (a type of vata disorder like convulsions) etc. It is also used for increasing weight in emaciated peoples (by Brihan Basti) & to reduce weight in obese (by Lekhan Basti).
Basti is commonly used alone or along with Ayurveda medication, in all Vata Vyadhi (neurological disorders) & is also indicated in various diseases as Anaha (Abdominal spasmodic Pain), Malavrodha (Constipation), Rajokshaya (Amenorrhea), Adhmana (Distended painful Abdomen), Vatarakta (Gout), Pleeha (splenomegaly), Parshva graham (Slipped Disc), Prishta graham (Spondylosis), Akshepaka (a type of vata disorder like convulsions) etc. It is also used for increasing weight in emaciated peoples (by Brihan Basti) & to reduce weight in obese (by Lekhan Basti).
शाखावातार्तानां सकुञ्चितस्तब्धभग्नरुग्णानाम् [१] |
विट्सङ्गाध्मानारुचिपरिकर्तिरुगादिषु च शस्तः||९||
उष्णार्तानां शीताञ्छीतार्तानां तथा सुखोष्णांश्च|
तद्योग्यौषधयुक्तान् बस्तीन् सन्तर्क्य [२] विनियुज्यात्||१०|| Char. Samh. Siddhi 10.9-10)
गुल्मातिसारोदावर्तस्तम्भसङ्कुचितादिषु|
सर्वाङ्गैकाङ्गरोगेषु रोगेष्वेवंविधेषु च||४४||
यथास्वैरौषधैः सिद्धान् बस्तीन् दद्याद्विचक्षणः|
पूर्वोक्तेन विधानेन कुर्वन् योगान् पृथग्विधान्||४५|
For niruha basti
शेषास्त्वास्थाप्याः; विशेषतस्तु सर्वाङ्गैकाङ्गकुक्षिरोगवातवर्चोमूत्रशुक्रसङ्गबलवर्णमांसरेतःक्षयदोषाध्मानाङ्गसुप्तिक्रिमिकोष्ठोदावर्तशुद्धातिसार- पर्वभेदाभितापप्लीहगुल्मशूलहृद्रोगभगन्दरोन्मादज्वरब्रध्नशिरःकर्णशूलहृदयपार्श्वपृष्ठकटीग्रहवेपनाक्षेपकगौरवातिलाघव- रजःक्षयार्तविषमाग्निस्फिग्जानुजङ्घोरुगुल्फपार्ष्णिप्रपदयोनिबाह्वङ्गुलिस्तनान्तदन्तनखपर्वास्थिशूल- शोषस्तम्भान्त्रकूजपरिकर्तिकाल्पाल्पसशब्दोग्रगन्धोत्थानादयो [१] वातव्याधयो विशेषेण महारोगाध्यायोक्ताश्च; एतेष्वास्थापनं प्रधानतममित्युक्तं वनस्पतिमूलच्छेदवत्||१६|| Cha si 2.16
Anuvasana basti
य एवास्थाप्यास्त एवानुवास्याः; विशेषतस्तु रूक्षतीक्ष्णाग्नयः केवलवातरोगार्ताश्च; एतेषु ह्यनुवासनं प्रधानतममित्युक्तं मूले द्रुमप्रसेकवत्||१९|| cha si 2
== Unfit for basti or contraindications ==
=== Unfit for Niruha basti ===
अनास्थाप्यास्तुअजीर्ण्यतिस्निग्धपीतस्नेहोत्क्लिष्टदोषाल्पाग्नियानक्लान्तातिदुर्बलक्षुत्तृष्णाश्रमार्तातिकृशभुक्तभक्तपीतोदकवमितविरिक्तकृतनस्तःकर्मकुद्धभीतमत्तमूर्च्छितप्रसक्तच्छर्दिनिष्ठीविकाश्वासकासहिक्काबद्धच्छिद्रोदकोदराध्मानालसकविसूचिकामप्रजातामातिसार- मधुमेहकुष्ठार्ताः||१४||
तत्राजीर्ण्यतिस्निग्धपीतस्नेहानां दूष्योदरं मूर्च्छाश्वयथुर्वा स्यात्, उत्क्लिष्टदोषमन्दाग्न्योररोचकस्तीव्रः, यानक्लान्तस्य क्षोभव्यापन्नो बस्तिराशु देहं शोषयेत्, अतिदुर्बलक्षुत्तृष्णाश्रमार्तानां पूर्वोक्तोदोषः स्यात्, अतिकृशस्य कार्श्यं पुनर्जनयेत्, भुक्तभक्तपीतोदकयोरुत्क्लिश्योर्ध्वमधो वा [१] वायुर्बस्तिमुत्क्षिप्य क्षिप्रं घोरान् विकाराञ्जनयेत्, वमितविरिक्तयोस्तु रूक्षं शरीरं निरूहः क्षतं क्षार इव दहेत्, कृतनस्तःकर्मणो विभ्रंशं भृशसंरुद्धस्रोतसः [२] कुर्यात्, क्रुद्धभीतयोर्बस्तिरूर्ध्वमुपप्लवेत्, मत्तमूर्च्छितयो र्भृशं विचलितायां सञ्ज्ञायां चित्तोपघाताद् व्यापत् स्यात्, प्रसक्तच्छर्दिर्निष्ठीविकाश्वासकासहिक्कार्तानामूर्ध्वीभूतो वायुरूर्ध्वं बस्तिं नयेत्, बद्धच्छिद्रोदकोदराध्मानार्तानां भृशतरमाध्याप्य बस्तिः प्राणान् हिंस्यात्, अलसकविसूचिकामप्रजातामातिसारिणामामकृतो दोषः स्यात्, मधुमेहकुष्ठिनोर्व्याधेः पुनर्वृद्धिः; तस्मादेते नास्थाप्याः||१५|| Cha si 2.15
=== Unfit for Anuvasana Basti ===
य एवानास्थाप्यास्त एवाननुवास्याः स्युः; विशेषतस्त्वभुक्तभक्तनवज्वरपाण्डुरोगकामलाप्रमेहार्शःप्रतिश्यायारोचकमन्दाग्निदुर्बलप्लीहकफोदरोरुस्तम्भवर्चोभेद- विषगरपीतपित्तकफाभिष्यन्दगुरुकोष्ठश्लीपदगलगण्डापचिक्रिमिकोष्ठिनः [१] ||१७||
तत्राभुक्तभक्तस्यानावृतमार्गत्वादूर्ध्वमतिवर्तते स्नेहः, नवज्वरपाण्डुरोगकामलाप्रमेहिणां दोषानुत्क्लिश्योदरञ्जनयेत्, अर्शसस्यार्शांस्यभिष्यन्द्याध्मानं कुर्यात्, अरोचकार्तस्यान्नगृद्धिं पुनर्हन्यात्, मन्दाग्निदुर्बलयोर्मन्दतरमग्निं कुर्यात्, प्रतिश्यायप्लीहादिमतां भृशमुत्क्लिष्टदोषाणां भूय एव दोषं वर्धयेत्; तस्मादेते नानुवास्याः||१८||
== How basti is given in today's times ==
== How basti is given in today's times ==
Basti have been categorised into various types according to type of ingredients action of Basti & number of Basti. Medicines/ ingredients used in Basti Karma are selected as per the condition of disease & condition of the patient.
Basti have been categorised into various types according to type of ingredients action of Basti & number of Basti. Medicines/ ingredients used in Basti Karma are selected as per the condition of disease & condition of the patient.
शाखागताः कोष्ठगताश्च रोगा मर्मोर्ध्वसर्वावयवाङ्गजाश्च|
ये सन्ति तेषां न हि कश्चिदन्यो वायोः परं जन्मनि हेतुरस्ति||३८||
विण्मूत्रपित्तादिमलाशयानां [१] विक्षेपसङ्घातकरः स यस्मात्|
तस्यातिवृद्धस्य शमाय नान्यद्बस्तिं विना भेषजमस्ति किञ्चित्||३९||
तस्माच्चिकित्सार्धमिति ब्रुवन्ति सर्वां चिकित्सामपि बस्तिमेके|४०| Cha si 1
नाभिप्रदेशं कटिपार्श्वकुक्षिं गत्वा शकृद्दोषचयं विलोड्य [१] ||४०||
संस्नेह्य कायं सपुरीषदोषः सम्यक् सुखेनैति च यः स बस्तिः [२] |४१|
== Basti - A Supreme Line Of Treatment ==
== Basti - A Supreme Line Of Treatment ==
It can be used in almost all the diseases by using specific drugs indicated in that disease condition (Ca. Si. 10/4, Su. Ci. 38/111)
It can be used in almost all the diseases by using specific drugs indicated in that disease condition (Ca. Si. 10/4, Su. Ci. 38/111)
कर्मान्यद्बस्तिसमं न विद्यते शीघ्रसुखविशोधित्वात्|
आश्वपतर्पणतर्पणयोगाच्च निरत्ययत्वाच्च||५|| (Char.Samh. Siddhi 10.5)
There is no treatment equivalent to Basti in the protection of the Marmasthi and Sandhi in the management of their affliction, which are considered as vital parts in the body (Cha. Si. 9/7).
There is no treatment equivalent to Basti in the protection of the Marmasthi and Sandhi in the management of their affliction, which are considered as vital parts in the body (Cha. Si. 9/7).
It eliminates the Doshas/Mala accumulated in the whole body; in turn alleviates the disease (Cha. Si. 1/28).
It eliminates the Doshas/Mala accumulated in the whole body; in turn alleviates the disease (Cha. Si. 1/28).
=== Benefits of different types of basti ===
Niruha samyak yoga signs- प्रसृष्टविण्मूत्रसमीरणत्वं रुच्यग्निवृद्ध्याशयलाघवानि||४१||
रोगोपशान्तिः प्रकृतिस्थता च बलं च तत् स्यात् सुनिरूढलिङ्गम्|४२| (Char. Samh. Siddhi 1. 42)
Anuvasana samyak yoga - प्रत्येत्यसक्तं सशकृच्च तैलं रक्तादिबुद्धीन्द्रियसम्प्रसादः <sup>[१]</sup> |
स्वप्नानुवृत्तिर्लघुता बलं च सृष्टाश्च वेगाः स्वनुवासिते स्युः||४४|| (Char. Samh. Siddhi 1. 44)
=== Do's and Dont's For basti and other panchakarmas ===
Parihara kala
कालस्तु बस्त्यादिषु याति यावांस्तावान् भवेद्द्विः परिहारकालः|५४| Cha Si 1.54
Things to avoid
अत्यासनस्थानवचांसि यानं स्वप्नं दिवा मैथुनवेगरोधान्||५४||
शीतोपचारातपशोकरोषांस्त्यजेदकालाहितभोजनं च|५५|