Sandhi (सन्धिः)

Share

परिचयः ॥ Introduction

• सन्धि - डुधाञ् धारणपोषणयोः (to support, to nourish, to protect)

• सन्धि - सम् + डुधाञ् + किः (क् + इ + :)

• सय्ँयोगे, सङ्घट्टने - to develop friendship

• व्याकरणोक्ते वर्णद्वयजाते

• वर्णविकारभेदे

अच्-सन्धिः

इको यणचि (६-१-७७)

इकः यण् अचि

० इकः = इक् शब्द - षष्ठी विभक्ति

स्थानी (षष्ठी स्थाने योगा - १ -१-४९)

० यण् - यण् शब्द - प्रथमा विभक्ति ।

आदेश

० अचि - अच्-शब्द - सप्तमी विभक्ति ।

परनिमित्तम् (तस्मिन्निति निर्दिष्टे पूर्वस्य १-१-६६)

० इक्? यण्? अच्?

इक् = इ उ ऋ लृ

यण् = य् व् र् ल्

अच् = अ इ उ ऋ लृ ए ऐ ओ औ

इक् अच् => यण् अच्

Application of इको यणचि

० सुधी उपास्यः

० सुध्+ ई उ + पास्यः (ई ϵ इक्, उ ϵ अच्)

० सुध्+ यण् = {य् व् र् ल्} उ + पास्यः

सुध् + य् उ + पास्यः

० सुध्युपास्यः

अभ्यास I

1. गुरु आदेश 1. इति एव

2. 2.

3. 3.

4. गुर्वादेशः 4. इत्येव

1. मातृ इच्छा 1. उपरि उपरि

2. 2.

3. 3.

4. मात्रिच्छा 4. उपर्युपरि

अभ्यास II

1. धातृ उपदेशः 1.इव उपकारः

2. 2.

3. 3.

4. धात्रुपदेशः 4. इव उपकारः - इक् नास्ति

1. अश्रु आक्रान्तः 1. शतानि अपि

2. 2

3. 3

4. अश्र्वाक्रान्तः 4. शतान्यपि

एचोऽयवायावः (६-१-७८)

एचः अयवायावः

० एचः = एच् शब्द - षष्ठी विभक्ति

स्थानी (षष्ठी स्थाने योगा - १ -१-४९)

० अयवायावः - अयवायाव्-शब्द - प्रथमा विभक्ति ।

आदेश

० एच् =? अयवायाव = अय् अव् आय् आव्

एच् = ए ओ ऐ औ

० Is sutra complete?

० अनुवृत्ति of अचि from इको यणचि

अचि - अच्-शब्द - सप्तमी विभक्ति ।

परनिमित्तम् (तस्मिन्निति निर्दिष्टे पूर्वस्य १-१-६६)

एच् अच् => {अय् अव् आय् आव्} अच्

एच् = ए ओ ऐ औ । अयवायाव = अय् अव् आय् आव् ।

० ए -> अय्

० ओ -> अव्

० ऐ-> आय्

० औ -> आव्

Application of एचोऽयवायावः

० चे अन

० च् ए अन (ए ϵ एच्, अ ϵ अच्)

० च् अय् अन

० चयन

अभ्यास I

1. फले इच्छा 1. नै अक

2 2

3. 3.

4. फलयिच्छा 4. नायक

1. वायो अवरुणद्धि 1. के एते

2. 2.

3. 3.

4. वायववरुणद्धि 4. कयेते

अभ्यास II

1. लौ अक 1. ये एते

2. 2.

3. 3.

4. लावक 4. ययेते

1. तस्मै अस्तु 1. गुरो ए

2. 2.

3. 3.

4. तस्मायस्तु 4. गुरवे

अदेङ् गुणः (१-१-२)

० अत् and एङ् are named as गुण. गुण is a संज्ञा

० अत् - only हस्व Variations of अ

० एङ् = प्रत्याहार = ए, ओ

० गुण = { अ ए ओ }

आद् गुणः (६-१-८७)

आत् गुणः

० आत् = अ-शब्द पञ्चमी विभक्ति

पूर्वनिमित्तम् (तस्मादित्युत्तरस्य (१-१-६७))

० गुणः - गुण-शब्द {अ ए ओ} - प्रथमा विभक्ति ।

आदेश

० अधिकारः - एकः पूर्वपरयोः

पूर्वपरयोः - पूर्व-पर-शब्द - षष्ठी विभक्ति

स्थानी (षष्ठी स्थाने योगा - १ -१-४९)

० Is sutra complete?

० अनुवृत्ति of अचि from इको यणचि

० अचि - अच्-शब्द - सप्तमी विभक्ति ।

परनिमित्तम् (तस्मिन्निति निर्दिष्टे पूर्वस्य १-१-६६)

अ अच् => एकः गुणः

Application of आद्गुण:

० भास्कर उदयः

० भास्कर् अ उ दयः (अ ∊ अ-वर्ण , उ ∊ अच्)

० भास्कर् ओ दयः

० भास्करोदयः

अभ्यास I

1. न इच्छति 1. सुलभ उपायः

2. 2.

3. 3.

4. नेच्छति 4. सुलभोपायः

1. पिता इव 1. महा उत्सवः

2. 2.

3. 3.

4. पतेव 4. महोत्सवः

अभ्यास II

1. रमा ईशः 1. मकर ऊर्जित

2. 2.

3. 3.

4. रेमेशः 4. मकरोर्जित

ऋ - स्थाने आदेश

० सप्त ऋषिः

० सप्त् अ ऋ षिः (अ∊ अ ,ऋ ∊ अच्)

० सप्त्? षिः { गुणः (अ ए ओ) ?? }

उरण् रपरः (१-१-५१)

उ: अण् रपरः

उः - ऋ-शब्द , षष्ठी विभक्ति

अण् - प्रथमा विभक्ति

रपरः = The one that has र् next to it is called रपर

The अण् {अ इ उ} which comes as आदेश in place of ऋ will come

with र् next to it. ie, अर् आर् इर् ईर् उर् ऊर्

ऋ - स्थाने आदेश

० सप्त ऋषिः

० सप्त अ ऋ षिः (अ ∊ अ ,ऋ ∊ अच्)

० सप्त्? षिः { गुणः (अ ए ओ) ?? }

० सप्त् अर् षिः

० सप्तर्षिः

अभ्यास I

1. ब्रह्म ऋषिः 1. अधम ऋणं

2. 2.

3. 3.

4. ब्रह्मर्षिः 4. अधमर्णम्

1. वसन्त ऋतुः 1. उत्तम ऋणं

2. 2.

3. 3.

4. वसन्तर्तुः 4. उत्तमर्णम्

अभ्यास II

1. राज ऋषिः 1. यथा इष्टं

2. 2.

3. 3.

4. राजर्षिः 4. यथेष्टम्

1. वेद ऋषिः 1. शरद् ऋतुः

2. 2.

3. 3.

4. वेदर्षिः 4. शरदृतुः

वृद्धिरादैच् (१-१-१)

वृद्धिः आत् ऐच्

० आत् and ऐच् are named as वृद्धि. वृद्धि is a संज्ञा

० आत् - only दीर्घ variations of अ i.e आ (6 Variations)

० ऐच् is प्रत्याहार => ऐ , औ

० वृद्धि = { आ ऐ औ }

वृद्धिरेचि (६-१-८८)

वृद्धिः एचि

० वृद्धिः - वृद्धि-शब्द - प्रथमा विभक्ति । - {आ ऐ औ}

आदेश

० एचि - एच्-शब्द - सप्तमी विभक्ति । {ए ओ ऐ औ}

परनिमित्तम् (तस्मिन्निति निर्दिष्टे पूर्वस्य १-१-६६)

० अधिकार - एकः पूर्वपरयोः

पूर्वपरयोः - पूर्व-पर-शब्द - षष्ठी विभक्ति

स्थानी (षष्ठी स्थाने योगा - १ -१-४९)

० Is sutra complete ?

० आत् अनुवृत्ति from आद्गुणः

आत् = अ-शब्द पञ्चमी विभक्ति

पूर्वनिमित्तम् (तस्मादित्युत्तरस्य (१-१-६७))

अ एच् => एकः वृद्धिः

Application of वृद्धिरेचि

० मम एव

० मम् अ ए व (अ∊ अ , ए ∊ एच्)

० मम् ऐ व {वृद्धिः (आ ऐ औ) ?? }

० ममैव

अभ्यास I

1. तस्य ऐक्यम् 1. तव ओजः

2. 2.

3. 3.

4. तस्यैक्यम् 4 तवौजः

1. छात्र औत्सुक्यम् 1. तदा एकम्

2. 2.

3. 3.

4. छात्रौत्सुक्यम् 4. तदैकम्

अभ्यास II

1. रक्त ओदनः 1. यथा औषधम्

2. 2.

3. 3.

4. रक्तौदनः 4. यथौषधम्

अकः सर्वर्णे दीर्घः (६-१-१०१)

अकः सवर्णे दीर्घः

० अकः - अक्-शब्द पञ्चमी विभक्ति

० सवर्णे - सवर्ण-शब्द सप्तमी विभक्ति

० दीर्घः - दीर्घ-शब्द प्रथमा विभक्ति

० अधिकारः - एकः पूर्वपरयोः

० अनुवृत्तिः अवश्यं वा ?

० अचि - अच्-सप्तमी विभक्ति

अक् सवर्ण-अच् => एकः दीर्घः

Application of अकः स्वर्णे दीर्घः

० देव आलयः

० देव् अ आ लयः (अ ∈ अक् , आ ∈ अच्, आ is सवर्ण to अ )

० देव् आ लयः {दीर्घः (आ ई ऊ ऋ ए ऐ ओ औ) ??}

० देवालयः

अभ्यास I

1. अपि इदम् 1. कटु उक्तिः

2. 2.

3. 3.

4. अपीदम् 4. अपीदम्

1. मातृ ऋणम् 1. तथा अपि

2. 2.

3. 3.

4. मातॄणम् 4. तथापि

अभ्यास II

1. कवि ईश्वरः 1. गुरु उपदेशः

2. 2.

3. 3.

4. कवीश्वरः 4. गरूपदेशः

एङ: पदान्तादति (६-१-१०९)

एङः पदान्तात् अति

० एङः - एङ्-शब्द पञ्चमी विभक्ति

० पदान्तात् - पदान्तात्-शब्द पञ्चमी विभक्ति

० अति - अत्-शब्द सप्तमी विभक्ति

० अधिकारः - एकः पूर्वपरयोः

० अनुवृत्तिः अवश्यं वा ?

० पूर्वः - पूर्व-शब्द प्रथमा विभक्ति

पदान्त-एङ् अत् => एकः पूर्वः

Application of एङः पदान्तादति

० वायो अत्र

० वाय् ओ अ त्र (ओ ∊ एङ् (पदान्त) , अ ∊ अत्)

० वाय् ओ त्र {पूर्वः (ओ)}

० वायोत्र (वायोऽत्र)

अभ्यास I

1. अग्ने अत्र 1. अहो आगच्छ

2. 2.

3. 3.

4. अग्नेऽत्र 4. ??

1. को अपि 1. अन्ते अस्ति

2. 2.

3. 3.

4. कोऽपि 4. अन्तेऽस्ति

अभ्यास II

1. अधो अधः 1. यशसे अर्थाय

2. 2.

3. 3.

4. अधोऽधः 4. अधोऽधः

हल्-सन्धिः ॥

० हल्-सन्धिः

० We have seen अच्-सन्धिः ie., when two अच्-वर्णऽ are next to each other, some transformation happens.

० Similarly when two हल्-वर्णऽ are next to each other or sometimes हल् and अच् the transformation that happens is called हल्-सन्धि

Eg :

तत् + टीका => तट्टीका

तस्मिन् + इति => तस्मिन्निति

स्तोः श्चुना श्चुः (८/४/४०)

स्तोः श्युना श्चुः

० स्तोः = स्तुँ-शब्द- षष्ठी विभक्ति

स्थानी

० श्चुना - श्चुँ-शब्द - तृतीया विभक्ति ।

Meaning of तृतीया-विभक्ति here is association. That means it can be either पूर्व or पर to स्थानी

० श्चु: - श्चुँ-शब्द - प्रथमा विभक्ति ।

आदेशः

० अनुवृत्तिः -?

<श्चुँ> स्तुँ <श्चुँ> => <श्चुँ >श्चुँ <श्चुँ>

Application of स्तोः श्चुना श्चु:

० यतस् च

० यत स् च् अ

० यत श् च् अ

० यतश्च

० यज् न

० य ज् न् अ

० य ज् ञ् अ

० यज्ञ

अभ्यास I

1. वृक्षस छादयति 1. गुणिन् जयति

2. 2.

3. 3.

4. वृक्षश्छादयति 4. गुणिञ्जयति

1. देवस् शेते 1. तद् जानाति

2. 2.

3. 3.

4. देवश्शेते 4. तज्जानाति

अभ्यास II

1. विद्वान् ज्ञातुम् 1. सोमसुत् चिनोति

2. 2.

3. 3.

4. विद्वाञ्ज्ञातुम् 4. सोमसुच्चिनोति

1.राज् न 1. तद् ज्ञात्वा

2. 2.

3. 3.

4. राज्ञ 4. तज्ज्ञात्वा

ष्टुना ष्टुः (८/४/४१)

ष्टुना ष्टुः

० ष्टुना - ष्टुँ- तृतीया विभक्ति ।

Meaning of तृतीया-विभक्ति here is association. That means it can be either पूर्व or पर to स्थानी

० ष्टुः - ष्टुँ- प्रथमा विभक्ति ।

आदेशः

० अनुवृत्तिः -?

० स्तोः = स्तुँ-शब्द- षष्ठी विभक्ति

स्थानी (षष्ठी स्थाने योगा - १ -१-४९)

<ष्टुँ> स्तुँ <ष्टुँ> =>< ष्टुँ> ष्टुँ< ष्टुँ>

Application of ष्टुना ष्टुः

० तत् टीका

० त त् ट् ईका

० त ट् ट् ईका

० तट्टीका

० इष् तम्

० इ ष् त् अम्

० इ ष् ट् अम्

० इष्टम्

अभ्यास I

1. वृक्षस् टीकते 1. पेष् ता

2. 2.

3. 3.

4. वृक्षष्टीकते 4. पुष्टा

1. अग्निचित् टीकते 1. इष् तवत्

2. 2.

3. 3.

4. अग्निचिट्टीकते 4. इष्टवत्

अभ्यास II

1. अग्निचिन् णकारः 1. असकृद् डयनम्

2. 2.

3. 3.

4. अग्निचिण्णकारः 4. असकृड्डयनम्

1. तद् ढक्का 1. नष् तम्

2. 2.

3. 3.

4. तढ्ढक्का 4. नष्टम्

न पदान्ताट्टोरनाम् (८-४-४२)

न पदान्तात् टोः अनाम्

This is a निषेध-सुत्र, prohibits the above mentioned आदेश in specific cases.

० टोः - टुँ - पञ्चमी विभक्ति

० अनाम् (अत्र षष्टी विभक्ति) - नाम् वर्जयित्वा

० न - अव्ययम्

० अनुवृत्तिः -?

० स्तोः - स्तुँ - षष्ठी विभक्ति

पदान्त- टुँ स्तुँ=> टुँ स्तुँ

Application of न पदान्ताट्टोरनाम्

० श्वलिट् साये

० श्वलि ट् स् आये

० श्वलिट् साये

० षट् नाम्

० ष ट् न् आम्

० ष ट् ण् आम्

० ष ण् ण् आम्

० षण्णाम्

तोः षि (८-४-४३)

तोः षि

० तोः - तुँ- षष्ठी विभक्ति

० षि - ष् - सप्तमी विभक्ति

० अनुवृत्तिः - ?

० न - अव्ययम्

तुँ ष् => तुँ ष्

Application of तोः षि

० सन् षष्ठः

० स न् ष् ष्ठः

० सन्षष्ठः

शात् (८-४-४४)

० शात् - श - पञ्चमी विभक्ति

० अनुवृत्तिः -?

० न - अव्ययम्

० तोः - तुँ - षष्ठी विभक्ति

श् तुँ => श् तुँ

० प्रश् न

० प्र श् न् अ

० प्रश्न

यरोऽनुनासिकेऽनुनासिको वा (८-४-४५)

यरः अनुनसासिके अनुनासिकः वा

० यरः - यर् - षष्ठी विभक्ति

० अनुनासिके - अनुनासिक - सप्तमी विभक्ति

अनुनासिक-वर्णाः - ङ् ञ् ण् न् म् यँ वँ लँ

० अनुनासिकः - अनुनासिक - प्रथमा विभक्ति

० वा - अव्ययम्

० अनुवृत्तिः - ?

० पदान्तस्य (यरः विशेषणम् )

यर् अनुनासिक => अनुनासिक/यर् अनुनासिक

Application of यरोऽनुनासिकेऽनुनासिको वा

० वाग् नयति

० वा ग् न् अयति

० वा ङ् न् अयति / वा ग् न् अयति

० वाङ्नयति / वाग्नयति

अभ्यास I

1. सुहृद् मित्रम् 1. वाग् मयम्

2. 2.

3. 3.

4. सुहृन्मित्रम् / सुहृद् मित्रम् 4. वाङ्मयम् / वाग् मयम्

1. वाग् नियमः 1. तद् मङ्गलम्

2. 2.

3. 3.

4. वाङ्नियमः / वाग् नियमः 4. तन्मङ्लम् / तद् मङ्गलम्

अभ्यास II

1.अनादित्वात् निर्गुणत्वात् 1. षड् मुखः

2. 2.

3. 3.

4. अनादित्वान्निर्गुणत्वात् / अनादित्वात् निर्गुणत्वात् 4. षण्मुखः / षड् मुखः

1. जगद् नाथः 1. तत् मित्रम्

2. 2.

3. 3.

4. जगन्नाथः / जगत् नाथः 4. तन्मित्रम् /तत् मित्रम्

झलां जशोऽन्ते (८-२-३९)

झलां जशः अन्ते

० झलां - झल् - षष्ठी विभक्ति

० जशः - जश् - प्रथमा विभक्ति

० अन्ते - अन्त - सप्तमी विभक्ति

० अनुवृत्तिः - ?

झल् => जश्

Application of झलां जशोऽन्ते

० वाक् अत्र

० वा क् अत्र

० वा ग् अत्र

० वागत्र

अभ्यास I

1. अग्निचित् अत्र 1. त्रिष्टुप् इव

2. 2.

3. 3.

4. अग्निचिदत्र 4. त्रिष्टुबिव

1. उत् गम 1. तत् यथा

2. 2.

3. 3.

4. उद्गमः 4. तद्यथा

अभ्यास II

1. षष् दर्शनानि 1.प्राक् एव

2. 2.

3. 3.

4. षड्दर्शनानि 4. प्रागेव

1. षष् विधम् 1. सत् आचारः

2. 2.

3. 3.

4. षड्विधम् 4. सदाचारः

झलां जश् झशि (८-४-५३)

० झलां - झल् - षष्टी विभक्ति

० जश्- जश्- प्रथमा विभक्ति

० झशि - झश्- सप्तमी विभक्ति

० अनुवृत्तिः -?

झल् झश् => जश् झश्

Application of झलां जश् झशि

० लभ् धुम्

० ल भ् ध् उम्

० ल ब् ध् उम्

० लब्धुम्

अभ्यास I

1. दोघ् धा 1. बोध् धुम्

2. 2.

3. 3.

4. दोग्धा 4. बोद्धुम्

1. लभ् धव्यम् 1. प्रतिपत् चन्द्रः

2. 2.

3. 3.

4. लब्ध्व्यम् 4.

खरि च (८-४-५५)

० खरि - खर् - सप्तमी विभक्ति

० च - अव्ययम्

० अनुवृत्तिः - ?

० झलां - झल् - षष्ठी विभक्ति

० चर् - चर् - प्रथमा विभक्ति

झल् खर् => चर् खर्

Application of खरि च

० अस्मद् पुत्रः

० अस्म द् प् उत्रः

० अस्म त् प् उत्रः

० अस्मत्पुत्रः

अभ्यास I

1. तद् कर्म 1. एतद् फलम्

2. 2.

3. 3.

4. तत्कर्म 4. एतत्फलम्

1. तादृग् चेष्टा 1. तद् तस्मात्

2. 2.

3. 3.

4. तादृक्चेष्टा 4. तत्तस्मात्

अभ्यास II

1.उद् खननम् 1. कियद् धनम्

2. 2.

3. 3.

4. उत्खननम् 4.

1.तद् थकारः 1.षड् खादति

2. 2.

3. 3.

4. तत्थकारः 4. षट्खादति

वा अवसाने (८-४-५६)

० वा - अव्ययम् - optional

० अवसाने - अवसान - सप्तमी विभक्ति

विरामो अवसानम् - End

० अनुवृत्तिः -?

० झलां - झल् - षष्ठी विभक्ति

० चर् - चर् - प्रथमा विभक्ति

झल् NOTHING => चर् /झल्

Application of वा अवसाने

० वाग्

० वा ग्

० वा क् / वा ग्

० वाक् / वाग्

अभ्यास I

1. षड् 1.प्राग्

2. 2.

3. 3.

4. षट् / षड् 4. प्राक् / प्राग्

1. एतद् 1.राड्

2. 2.

3. 3.

4. एतत् / एतद् 4. राट् / राड्

अभ्यास II

1. त्वग् 1.जगद्

2. 2.

3. 3.

4. त्वक् / त्वग् 4. जगत् / जगद्

1. अज् 1.रामाद्

2. 2.

3. 3.

4. अच् / अज् 4. रामात् / रामाद्

Make a Sutra with the data

सत्यम् वद = सत्यं वद । धर्मम् चर = धर्मं चर । पुरस्तकम् पश्यति = पुस्तकं पश्यति । शालायाम् अस्ति = शालायाम् अस्ति । कथाम् कथयति = कथां कथयति । मधुरम् इच्छति = मधुरम् इच्छति । हस्तम् गृह्णाति = हस्तं गृह्णाति । राज्ञाम् ऐश्वर्यम् = राज्ञाम् ऐश्वर्यम् । प्रश्नम् लिखति = प्रश्नं लिखति । सत्यम् ऋतम् = सत्यम् ऋतम् । गृहम् ददाति = गृहं ददाति । धनम् आनयति = धनम् आनयति । पद्यम् श्रृणोति = पद्यं श्रृणोति । रघूणाम् औदार्यम् = रघूणाम् औदार्यम् । गुरूणाम् भक्तः = गुरूणां भक्तः । श्लोकम् उवाच = श्लोकम् उवाच । देवम् नमति = देवं नमति । रावणम् मारयति = रावणं मारयति ।

मोऽनुस्वारः (८-३-२३)

मः अनुस्वारः

० मः - म् - षष्ठी विभक्ति

० अनुस्वारः - प्रथमा विभक्ति

० अनुवृत्तिः - ?

० पदस्य - षष्ठी विभक्ति

० हलि - सप्तमी विभक्ति

पदान्त-म् हल् => - अनुस्वार हल्

नश्चापदान्तस्य झलि (८-३-२४)

नः च अपदान्तस्य झलि

० नः - न् - षष्ठी विभक्ति

० अपदान्तस्य - षष्ठी विभक्ति

० झलि - झल् - सप्तमी विभक्ति

० अनुवृत्तिः -?

० अनुस्वारः - प्रथमा विभक्ति

अपदान्त-न् झल् => अनुस्वार झल्

Application of नश्चापदान्तस्य झलि

० यशान् सि

० यशा न् स् इ

० यशां (अनुस्वार) स् इ

० यशांसि

अभ्यास I

1.तपान् सि 1. मनान् सि

2. 2.

3. 3.

4. तपांसि 4. मनांसि

1. श्रेयान् सि 1. चेतान् सि

2. 2.

3. 3.

4. श्रेयांसि 4. चेतांसि

अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः (८-४-५८)

० अनुस्वारस्य - अनुस्वार - षष्ठी विभक्ति

० ययि - यय् - सप्तमी विभक्ति

० परसवर्णः - परसवर्ण - प्रथमा विभक्ति

० अनुवृत्तिः - ?

अनुस्वार यय् => परसवर्ण यय्

Application of अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः

० शं किता

० शं (अनुस्वार) क् इता

० श ङ् क् इता

० शङ्किता

अभ्यास I

1. उं छिता 1.कुं डिता

2. 2.

3. 3.

4. उञ्छिता 4. कुण्डिता

1. नं दितुम् 1. कं पितव्यम्

2. 2.

3. 3.

4. नन्दितुम् 4. कम्पितव्यम्

अभ्यास II

1. शं कितुम् 1.दं डः

2. 2.

3. 3.

4. शङ्कितुम् 4. दण्डः

1. कं टकम् 1.शां तिः

2. 2.

3. 3.

4. कण्टकम् 4. शान्तिः

वा पदान्तास्य (८-४-५९)

० वा -अव्ययम्

० पदान्तस्य - पदान्त - षष्ठी विभक्ति

० अनुवृत्तिः -?

अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः

० अनुस्वारस्य - अनुस्वार - षष्ठी विभक्ति

० ययि - यय् - सप्तमी विभक्ति

० परसवर्णः - परसवर्ण - प्रथमा विभक्ति

पदान्त-अनुस्वार यय् => अनुस्वार/परसवर्ण यय्

Application of वा पदान्तास्य

० तं कथं

० त अनुस्वार क् अथं

० त ङ् क् अथं / तं /कथं

० तङ्कथं / तं कथं

अभ्यास I

1. कथं चित्रपक्षं 1.चित्रपक्षं डयमानं

2. 2.

3. 3.

4. कथञ्चित्रपक्षं / कथं चित्रपक्षं 4. चित्रपक्षण्डयमानं / चित्रपक्षं डयमानं

1. डयमानं नभःस्थं 1.नभःस्थं पुरुषः

2. 2.

3. 3.

4. डयमानन्नभःस्थं / डयमानं नभःस्थं 4. नभःस्थम्पुरुषः / नभःस्थं पुरुषः

अभ्यास II

1. सं वत्सरः 1.सं यन्ता

2. 2.

3. 3.

4. सव्ँवत्सरः / संवत्सरः 4. सय्ँयन्ता/ संयन्ता

1. यं लोकम् 1.त्वं करोषि

2. 2.

3. 3.

4. यल्ँलोकम् / यंलोकम् 4. त्वङ्करोषि / त्वं करोषि

तोर्लि (८-४-६०)

तोः लि

० तोः - तु - षष्ठी विभक्ति

० लि - ल् - सप्तमी विभक्ति

० अनुवृत्तिः - ?

० परसवर्णः - परसवर्ण - प्रथमा विभक्ति

तु ल् => परसवर्ण ल्

Application of तोर्लि

० तत् लयः

० त त् ल् अयः

० त ल् ल् अयः

० तल्लयः

० विद्वान् लिखति

० विद्वाल्ँलिखति

झयो हो अन्यतरस्यां (८-४-६२)

झयः हः अन्यतरस्यां

० झयः - झय् - पञ्चमी विभक्ति

० हः - ह् - षष्ठी विभक्ति

० अन्यतरस्यां - विकल्पः (optional)

० अनुवृत्तिः - ?

० पूर्वस्य सवर्णः - प्रथमा विभक्ति

झय् ह् => झय् (सवर्ण of झय् / ह्)

Application of झयो हो अन्यतरस्यां

० वाग् हसति

० वा ग् ह् असति

० वा ग् घ् असति / वा ग् हसति

० वाग्घसति / वाग् हसति

अभ्यास I

1. अग्निचिद् हसति 1.वाग् हरिः

2. 2.

3. 3.

4. अग्निचिद्धसति / अग्निचिद् हसति 4. वाग्घरिः / वाग् हरिः

1. श्वलिड् हसति 1.त्रिष्टुब् हसति

2. 2.

3. 3.

4. श्वलिड्ढसति / श्वलिड् हसति 4. त्रिष्टुव्भसति/ त्रिष्टुब् हसति

शश्छोऽटि (८-४-६३)

शः छः अटि

० शः - श्- षष्ठी विभक्ति

० छः - छ् - प्रथमा विभक्ति

० अटि - अट् - सप्तमी विभक्ति

० अनुवृत्तिः - ?

० झयः - झय् - पञ्चमी विभक्ति

० अन्यतरस्यां - विकल्पः (optional)

झय् श् अटि => झय् छ् / श् अटि

Application of शश्छोऽटि

० वाक् शेते

० वा क् श् एते

० वा क् छ् एते / वा क् श् एते

० वाक्छेते / वाक्शेते

अभ्यास I

1. त्रिष्टुप् शेते 1.अग्निचित् शेते

2. 2.

3. 3.

4. त्रिष्टुप्छेते / त्रिष्टुप् शेते 4. अग्निचित्छेते / अग्निचित् शेते

1. श्वलिट् शेते 1.तच् श्लोकेन

2. 2.

3. 3.

4. श्वलिट्छेते / श्वलिट् शेते 4. तच्छ्लोकेन / तच् श्लोकेन

चोः कुः (८-२-३०)

० चोः - चुँ - षष्ठी विभक्ति

० कुः - कुँ - प्रथमा विभक्ति

० अनुवृत्तिः -?

० झलि - झल् - सप्तमी विभक्ति

० पदान्ते च ।

चुँ झल् => कुँ झल्

पदान्त-चुँ => पदान्त-कुँ

Application of चोः कुः

० पच् ता

० प च् त् आ

० प क् त्आ

० पक्ता

अभ्यास I

1. मुच् त्वा 1. वाच्

2. 2.

3. 3.

4. मुक्त्वा 4. वाक्

1. उच् तवत् 1. त्यज् तुम्

2. 2.

3. 3.

4. उक्तवत् 4. त्यग् तुम् => त्यक्तुम्

रषाभ्यां नो णः समानपदे (८-४-१)

रषाभ्यां नो णः समानपदे (८-४-१)

रषाभ्यां नः णः समानपदे

० रषाभ्यां - रष - पञ्चमी विभक्ति

० नः - न्- षष्ठी विभक्ति

० णः - ण् - प्रथमा विभक्ति

० समानपदे - समानपद - सप्तमीविभक्ति - समानपदस्थौ चेन् निमित्तनिमित्तिनौ ।

० अनुवृत्तिः -?

र् / ष् न् => र् / ष् ण्

Application of रषाभ्यां नो णः समानपदे

० तीर् नम्

० ती र् न् अम्

० ती र् ण् अम्

० तीर्णम्

अभ्यास I

1. पुष्नाति 1. विशीर्नम्

2. 2.

3. 3.

4. पुष्णाति 4. विशीर्णम्

1. मुष्नाति 1. ऊर्नम्

2. 2.

3. 3.

4. मुष्णाति 4. ऊर्णम्

अट्कुप्वाङ्नुम्-व्यवायेऽपि (८-४-२)

अट्-कु-पु-आङ्-नुम्-व्यावाये अपि

० अट्-कु-पु-आङ्-नुम्-व्यावाये - सप्तमी विभक्ति - in case they are

separated by these also.

० अनुवृत्तिः -?

० राषाभ्यां - रष - पञ्चमी विभक्तः

० नः - न्- षष्ठी विभक्ति

० णः - ण - प्रथमा विभक्ति

० समानपदे - समानपद - सप्तमीविभक्ति - समानपदस्थौ चेन् निमित्तनिमित्तिनौ ।

र् / ष् <अट / कु / पु / आङ् / नुम्> न्

=>र् / (अट् / कु / पु/ आङ् / नुम् ण्

Application of अट्कुप्वाङ्नुम्-व्यवायेऽपि

० करनम्

० क र् अ न् म्

० क र् अ ण् म्

० करणम्

अभ्यास I

1. करुना 1. अर्केन

2. 2.

3. 3.

4. करुणा 4. अर्केण

1. चर्मना 1. निरानद्धम्

2. 2.

3. 3.

4. चर्मणा 4. निराणद्धम्

अभ्यास II

1. बृंहनम् 1. अर्थिनः

2. 2.

3. 3.

4. बृंहणम् 4. अर्थिनः

आदेशप्रत्यययोः (८-३-५९)

आदेशप्रत्यययोः

० आदेशप्रत्यययोः - आदेश-प्रत्यय - षष्ठी विभक्ति

० अनुवृत्तिः - ?

० इण्कोः - इण्-कुँ - पञ्चमी विभक्तः

० अपदान्त-सः - अपदान्त-स् - षष्ठी विभक्ति (विशेष्य for आदेशप्रत्यययोः)

० मूर्धन्यः - मूर्धन्य - प्रथमा विभक्ति (ष्)

इण्/ कुँ अपदान्त-स् => इण्/कुँ ष्

Application of आदेशप्रत्यययोः

० रामे सु

० राम् ए स् उ

० राम् एष् उ

० रामेषु

अभ्यास I

1. हरि सु 1. वाक् सु

2. 2.

3. 3.

4. हरिषु 4. वाक्षु

1. एतेसाम् 1. सिसेव

2. 2.

3. 3.

4. एतेषाम् 4. सिषेव

छे च (६-१-७३)

० छे - छ - सप्तमी विभक्ति

० अनुवृत्तिः - ?

० ह्रस्वस्य - ह्रस्व-षष्ठी विभक्ति

० तुक् - तुक्-प्रथमा विभक्ति

० आगम / आदेश ?

ह्रस्व छ => ह्रस्व त् छ

Application of छे च

० इ छति

० इ छ् अति

० इ त् छ् अति

० इ च् छ् अति

० इच्छति

अभ्यास I

1. यछति 1. काष्ठ छत्रः

2. 2.

3. 3.

4. यच्छति 4. काष्ठच्छत्रः

1. तरु छाया 1. लघु छिद्रम्

2. 2.

3. 3.

4. तरुच्छाया 4. लघुच्छिद्रम्

० चिच्छिदुः ?

दीर्घात् (६-१-७५) + पदान्तात् वा (६-१-७६)

० दीर्घात् - दीर्घ-पञ्चमी विभक्ति

० पदान्तात् - पदान्त -पञ्चमी विभक्ति

० वा - अव्ययम्

० अनुवृत्तिः - ?

० छे - छ-सप्तमी विभक्ति

० तुक् - तुक्-प्रथमा विभक्ति

० आगम / आदेश ?

दीर्घ छ => दीर्घ त् छ

पदान्त-दीर्घ छ => पदान्त-दीर्घ त् छ / पदान्त-दीर्घ छ

Application of दीर्घात् + पदान्तात् वा

० कुटी छाया

० कुट् ई छ् आया

० कुट् ई त् छ् आया / कुट् ई छ् आया

० कुट् ई च् छ् आया / कुट् ई छ् आया

० कुटीच्छाया / कुटीछाया

अभ्यास I

1. म्लेछति 1. पदवी छात्रः

2. 2.

3. 3.

4. म्लेछति 4. पदवीच्छात्रः / पदवी छात्रः

1. ह्रीछति 1. गायत्री छन्दः

2. 2.

3. 3.

4. ह्रीच्छति 4. गायत्रीच्छन्दः / गायत्री छन्दः

० लक्ष्मीच्छाया / लक्ष्मी छाया ?

शि तुक् (८-३-३१)

० शि - श्- सप्तमी विभक्ति

० तुक् - तुक्-प्रथमा विभक्ति

० आगम / आदेश ?

० अनुवृत्तिः -?

० नः - न् - षष्ठी विभक्ति

० पदस्य - षष्ठी विभक्ति

० वा - अव्यय

पदान्त-न् श् => पदान्तन त् श्

Application of शि तुक्

० लक्ष्मीवान् शुभलक्षणः

० लक्ष्मीवा न् त् श् उभलक्षणः (शि तुक् (वा))

० लक्ष्मीवान् च् श् उभलक्षणः (स्तोः श्चुना श्चुः)

० लक्ष्मीवाञ् च् श् उभलक्षणः (स्तोः श्चुना श्चुः)

० लक्ष्मीवान् च् छ् उभलक्षणः (श्श्छोऽटि (वा))

० लक्ष्मीवाञ् छ् उभलक्षणः (झरो झरि सवर्णे)

० लक्ष्मीवाञ्छुभलक्षणः

अभ्यास I

1. सन् शम्भुः 1. श्रीमान् शत्रुनिषूदनः

2. 2.

3. 3.

4. सञ्छम्भुः 4. श्रीमाञ्छत्रुनिषूदनः

1. तान् श्रुत्वा 1. तस्मिन् शयने

2. 2.

3. 3.

4. ताञ्छ्रुत्वा 4. तस्मिञ्छयने

ङमो ह्रस्वादचि ङमुण्नित्यम् (८-३-३२)

ङमः ह्रस्वात् अचि ङमुट् नित्यम्

० ङमः - ङम् - पञ्चमी विभक्ति

० ह्रस्वात् - ह्रस्व-पञ्चमी विभक्ति

० ङमुट् - ङमुट्-प्रथमा विभक्ति

० अचि - अच् -सप्तमी विभक्ति (अत्र अचः इति षष्ठी-विभक्त्या विपरिणमते)

० नित्यम् - अव्ययम्

० अनुवृत्तिः -?

० पदात् - पद - पञ्चमी विभक्ति

० आगम / आदेश ?

ह्रस्व पदान्त-ङम् अच् => ह्रस्व ङम् ङमुट् अच्

Application of ङमो ह्रस्वादचि ङमुण्नित्यम्

० कुर्वन् एव

० कुर्व् अ न् ए व

० कर्व् अ न् न् ए व

० कुर्वन्नेव

अभ्यास I

1. प्रत्यङ् आस्ते 1. वण् अवोचत्

2. 2.

3. 3.

4. प्रत्यङ्ङास्ते 4. वण्णवोचत्

1. परम् अदण्डी 1. तस्मिन् इति

2. 2.

3. 3.

4. परम् अदण्डी 4. तस्मिन्निति

इदितो नुम् धातोः (७-१-५८)

इदितः नुम्

० इदितः - इदित् - षष्ठी विभक्ति

० नुम् - नुम् - प्रथमा विभक्ति

० धातोः - धातु - षष्टी विभक्ति

इदित-धातुः => इदित्धातुः + नुम्

Application of इदितो नुम् धातोः

० वदिँ- अभिवादनस्तुत्योः

० वद् + नुम्

० व् अ द् + नुम्

० व् अ न् द्

० वन्द्

अभ्यास I

1. अकिँ - लक्षणे 1. भजिँ - भाषायाम्

2. 2.

3. 3.

4. अकिँ - लक्षणे अन् क् अंक् अङ्क् । 4. भजिँ- भाषायाम् भन् ज् भंज् भञ्ज्।

1. कुठिँ - प्रतिघाते 1. चितिँ - स्मृत्याम्

2. 2.

3. 3.

4. कुठिँ - प्रतिघाते कुन् ठ् कुंठ् कुण्ठ् । 4. चितिँ - स्मृत्याम् चि न् त् चिंत् चिन्त् ।

० जभिँ- नाशने जन् भ् जंभ् जम्भ् ।

अचो रहाभ्यां द्वे (८-४-४६)

अचः रहाभ्यां द्वे

० अचः - पञ्चमी विभक्ति

० रहाभ्यां - रह - पञ्चमी विभक्ति

० द्वे - द्वि - प्रथमा विभक्ति

० वा - अव्ययम्

० अनुवृत्तिः ?

० यरः - यर् - षष्ठी विभक्ति

अच् र्/ ह् यर् = अच् र्/ ह् यर् यर्

Application of अचो रहाभ्यां द्वे

० अर्क

० अ र् क् अ

० अ र् क् क् अ

० अर्क्क / अर्क

अभ्यास I

1. ब्रह्मा 1. अपह्रुते

2. 2.

3. 3.

4. ब्रह्म्मा /ब्रह्मा 4. अपह्न्नुते /अपह्रुते

1. मर्कटः 1. ह्लादः

2. 2.

3. 3.

4. मर्क्कटः / मर्कटः 4. ह्लादः

नह्य्यस्ति / नह्यस्ति ?

अनचि च (८-४-४७)

० अनचि - अनच् - सप्तमी विभक्ति

० अनुवृत्तिः ?

० अचः - पञ्चमी विभक्ति

० यरः - यर् - षष्ठी विभक्ति

० द्वे - द्वि - प्रथमा विभक्ति

० वा - अव्ययम्

अच् यर् अनच् => अच् यर् यर् अनच्

Application of अनचि च

० दध्यत्र

० द ध् य् अत्र

० द ध् ध् य् अत्र

० द द् ध् य् अत्र

० दद्ध्यत्र / दध्यत्र

अभ्यास I

1. मध्वत्र 1. सुध्युपास्यः

2. 2.

3. 3.

4. मद्धत्र / मध्वत्र 4. सुद्ध्युपास्यः / सुध्युपास्यः

1. स्मितम् 1. ध्मातम्

2. 2.

3. 3.

4. स्मितम् 4. ध्मातम्

लोपः शाकल्यस्य (८-३-१९)

० लोप - लोप - प्रथमा विभक्ति

० शाकल्यस्य - शाकल्य-षष्ठी विभक्ति - आचार्यस्य मतेन

० अनुवृत्तिः ?

० अपूर्वस्य - षष्ठी विभक्ति

० व्योः - व्य- षष्ठी विभक्ति

० अशि - अश्- सप्तमी विभक्ति

अ य्/व् अश् => अ अश् / अ य्/व् अश्

Application of लोपः शाकल्यस्य

० रामाय् आगच्छन्ति

० रामा य् आ गच्छन्ति

० रामा आ गच्छन्ति

० रामा आगच्छन्ति /रामाय् आगच्छन्ति

अभ्यास I

1. के आसते 1. अस्मै उद्धर

2. 2.

3. 3.

4. क आसते / कयासते 4. अस्मा उद्धर / अस्मायुद्धर

1. द्वौ अत्र 1. असौ इन्द्र

2. 2.

3. 3.

4. द्वा अत्र / द्वावत्र 4. असा इन्द्रः / असाविन्द्रः

झरो झरि सवर्णे (८-४-६५)

झरो झरि सवर्णे (८-४-६५)

० झरः - झर् - षष्टी विभक्ति

० झरि - झर् - सप्तमी विभक्ति

० सवर्णे - सवर्ण - सप्तमी विभक्ति (विशेषण for झरि)

० अनुवृत्तिः ?

० हलः - पञ्चमी विभक्ति

० लोपः - प्रथमा विभक्ति

० अन्यतरस्यां - Optional

हल् झर् सवर्ण-झर् => हल् सवर्ण-झर् / हल् झर् सवर्ण-झर्

Application of झरो झरि सवर्णे

० कृष्णर् द् धिः

० कृष्णर् धिः / कृष्णर् द् धिः

अभ्यास I

1. श्रीमान् च् छत्रुनिषूदनः 1. लक्ष्मीवाञ् च छुभलक्षणः

2. 2.

3. 3.

4. श्रीमाञ्छत्रुनिषूदनः / श्रीमाञ्च्छत्रुनिषूदनः 4. लक्ष्मीवाञ्छुभलक्षणः / लक्ष्मीवाञ्च्छुभलक्षणः

1.मरुत् त् तः 1. प्रत् त् तम्

2. 2.

3. 3.

4. मरुत्तः / मरुत्त्तः 4. प्रत्तम् / प्रत्त्तम्

विसर्गसन्धिः

ससजुषो रूँः (८-२-६६)

ससजुषः रुः

० स् + सजुषः - ससजुष् - षष्ठी विभक्ति

० रूँः - रूँ - प्रथमा विभक्ति

० अनुवृत्तिः ?

० पदस्य - पद - षष्ठी विभक्ति

पद-स् => रूँ

Application of ससजुषो रूँः

० हरिभिस्

० हरिभि स्

० हरिभि र्

० हरिभिर्

अभ्यास I

1. रमायास् 1. हनूमतस्

2. 2.

3. 3.

4. रमायार् 4. हनूमतर्

1. ससजुषस् 1. अग्निस्

2. 2.

3. 3.

4. ससजुषर् 4. अग्निर्

भोभगोऽघोऽपूर्वस्य योऽशि (८-३-१७)

भोभगोऽघोऽपूर्वस्य यः अशि

० भोभगोऽघोऽपूर्वस्य - भोभगोऽघोऽपूर्व - षष्ठी विभक्ति

० यः - य्- प्रथमा-विभक्ति

० अशि - अश्- सप्तमी-विभक्ति

० अनुवृत्ति:?

० रोँ: - रूँ - षष्ठी-विभक्ति

भो/भगो/अघो/अ र् (रूँ)अश् => भो/भगो/अघो/अ य् अश्

Application of भोभगोऽघोऽपूर्वस्य योऽशि

० रामास् अत्र

० रामा स् अ त्र

० रामा र् अ त्र

० रामा य् अत्र

० रामा अत्र (लोपः शाकल्यस्य)

अभ्यास I

1. मन्त्रस् इति 1. अर्जुनस् उवाच

2. 2.

3. 3.

4. मन्त्र इति 4. अर्जुन उवाच

1. नरास ददति 1. अग्निस् इन्द्रः

2. 2.

3. 3.

4. नरा ददति 4. अग्निरिन्द्रः

अतो रोँरप्लुतादप्लुते (६-१-११३)

अतः रोँ: अप्लुताद् अप्लुते

० अतः - अत् - पञ्चमी विभक्ति

० रोँ: - रुँ - षष्ठी विभक्ति

० अनुवृत्तिः -

० उत् - उत् - प्रथमा विभक्ति

० अति - अत् - सप्तमी विभक्ति

अत् रूँ अत् => अत् उ अत्

Application of अतो रोँरप्लुतादप्लुते

० रामस् अत्र

० राम स् अ त्र

० राम र् अ त्र

० राम उ अ त्र

० रामो अत्र

० रामोऽत्र

अभ्यास I

1. मन्त्रस् अस्ति 1. कृष्णस् अनिरुद्धः

2. 2.

3. 3.

4. मन्त्रोऽस्ति 4. कृष्णोऽनिरुद्धः

1. शूरस् अयम् 1. अग्निस् अत्र

2. 2.

3. 3.

4. शूरोऽयम् 4. अग्निरत्र

हशि च (६-१-११४)

० हशि - हश्- सप्तमी विभक्ति

० अनुवृत्तिः -

० अतः - अत् - पञ्चमी विभक्ति

० रोँ: - रूँ - षष्ठी विभक्ति

० उत् - उत् - प्रथमा विभक्ति

अत् रुँ हश् => अत् उ हश्

Application of हशि च

० पुरुषस् याति

० पुरुष स् य् आति

० पुरुष र् य् आति

० पुरुष उ य् आति

० पुरुषो याति

अभ्यास I

1. रामस् हसति 1. सूर्यस् धारयति

2. 2.

3. 3.

4. रामो हसति 4. सूर्यो धारयति

1. कृष्णस् ददाति 1. भीमस् गायति

2. 2.

3. 3.

4. कृष्णो ददाति 4. भीमो गायति

अभ्यास II

1. हरिस् त्रायते 1. शिवस् वन्द्यः

2. 2.

3. 3.

4. हरिर् त्रायते 4. शिवो वन्द्यः

रो रि (८-३-१४)

रः रि

० रः - र् - षष्ठी विभक्ति

० रि - र् - सप्तमी विभक्ति

० अनुवृत्तिः –

० लोपः - प्रथमा विभक्ति

र् र् => र

Application of रो रि

० निर् रक्तम्

० नि र् र् अक्तम्

० नि र् अक्तम्

० नि रक्तम्

अभ्यास I

1. दुर् रक्तम् 1. अग्निस् रथः

2. 2.

3. 3.

4. दु रक्तम् 4. अग्नि रथः

1. इन्दुस् रमते 1. प्रातर् राजकार्यः

2. 2.

3. 3.

4. इन्दु रमते 4. प्रात राजकार्यः

ढ्रलोपे पूर्वस्य दीर्घो५णः (६-३-१११)

ढ्रलोपे पूर्वस्य दीर्घः अणः

० पूर्वस्य - षष्ठी विभक्ति

० ढ्रलोपे - ढ्रलोप - सप्तमी विभक्ति

० दीर्घः - प्रथमा विभक्ति

० अणः - अण् - षष्ठी विभक्ति

अण् <ढ्रलोप> => दीर्घः < ढ्रलोप>

Application of ढ्रलोपे पूर्वस्य दीर्घोऽणः

० निर् रक्तम्

० नि र् र् अक्तम्

० नि र् अक्तम्

० नि <ढ्रलोप> रक्तम्

० न् इ <ढ्रलोप> रक्तम्

० न ई रक्तम्

० नीरक्तम्

अभ्यास I

1. दुर् रक्तम् 1. अग्निस् रथः

2. 2.

3. 3.

4. दू रक्तम् 4. अग्नी रथः

1. इन्दुस् रमते 1. रामस् राजमणिः

2. 2.

3. 3.

4. इन्दू रमते 4. रामो राजमणिः

० प्रातर् राजकार्यः ?

खरवसानयोर्विसर्जनीयः (८-३-१५)

खरवसानयोः विसर्जनीयः

० खरवसानयोः - खर्+अवसान - सप्तमी विभक्ति

० विसर्जनीयः - प्रथमा विभक्ति

० अनुवृत्तिः -

० रः - र् - षष्ठी विभक्ति

र् खर्/अवसान => : खर्/अवसान

Application of खरवसानयोर्विसर्जनीयः

० वृक्षस् तरति

० वृक्ष स् तरति

० वृक्ष र् तरति

० वृक्षः तरति

अभ्यास I

1. वृक्षस् 1. रामस् त्रायते

2. 2.

3. 3.

4. वृक्षः 4. रामः त्रायते

1. मनस् चञ्चलम् 1. प्रातर् तनोति

2. 2.

3. 3.

4. मनः चञ्चलम् 4. प्रातः तनोति

० रामः छाया ?

विसर्जनीयस्य सः (८-३-३४)

० विसर्जनीयस्य - विसर्जनीय - षष्ठी विभक्ति

० सः - स् - प्रथमा विभक्ति

० अनुवृत्तिः -

० खरि - सप्तमी विभक्ति

: खर् => स् खर्

Application of विसर्जनीयस्य सः

० वृक्षस् चरति

० वृक्ष स् चरति

० वृक्ष र् चरति

० वृक्षः चरति

० वृक्षस् चरति

० वृक्षश् चरति

० वृक्षश्चरति

अभ्यास I

1. वृक्षस् 1. रामस् त्रायते

2. 2.

3. 3.

4. वृक्षः 4. रामस्त्रायते

1. मनस् चञ्चलम् 1. प्रातर् तनोति

2. 2.

3. 3.

4. मनश्चञ्चलम् 4. प्रातस्तनोति

० रामश्छाया

Assignment

Look into the following sutras -

० नश्छव्यप्रशान् (८-३-७)

० शर्परे विरसर्जनीयः(८-३-३५)

० वा शरि (८-३-३६)

० कुप्वोः :कःपौ च (८-३-३७)

एतत्तदोः सुलोपोऽकोरनञ्समासे हलि (६/१/१३२)

एतत्तदोः सुलोपः हलि

० एतत्तदोः - एतत् +तत् - षष्ठी विभक्ति

० सुलोपः - प्रथमा विभक्ति

० हलि - सप्तमी विभक्ति

० अनुवृत्तिः - ?

एतत्/तत् सु हल् => एतत्/तत् हल्

Application of एतत्तदोः सुलोपोऽकोरनसमासे हलि

० सस् भुङ्कते

० स स् भुङ्कते

० स भुङ्कते

अभ्यास I

1. एषस् ददाति 1. सस् शम्भुः

2. 2.

3. 3.

4. एष ददाति 4. स शम्भुः

1. एषस् विष्णुः 1. एषस् अत्र

2. 2.

3. 3.

4. एष विष्णुः 4. एषोऽत्र

Sandhi (सन्धिः)

परिचयः ॥ Introduction

अच्-सन्धिः

इको यणचि (६-१-७७)

Application of इको यणचि

अभ्यास​ I

अभ्यास​ II

एचोऽयवायावः (६-१-७८)

Application of एचोऽयवायावः

अभ्यास I

अभ्यास II

अदेङ् गुणः (१-१-२)

आद् गुणः (६-१-८७)

Application of आद्गुण:

अभ्यास I

अभ्यास II

ऋ - स्थाने आदेश

अभ्यास I

अभ्यास II

वृद्धिरादैच् (१-१-१)

वृद्धिरेचि (६-१-८८)

Application of वृद्धिरेचि

अभ्यास I

अभ्यास II

अकः सर्वर्णे दीर्घः (६-१-१०१)

Application of अकः स्वर्णे दीर्घः

अभ्यास I

अभ्यास II

एङ: पदान्तादति (६-१-१०९)

Application of एङः पदान्तादति

अभ्यास I

अभ्यास​ II

हल्-सन्धिः ॥

स्तोः श्चुना श्चुः (८/४/४०)

Application of स्तोः श्चुना श्चु:

अभ्यास I

अभ्यास II

ष्टुना ष्टुः (८/४/४१)

Application of ष्टुना ष्टुः

अभ्यास I

अभ्यास II

न पदान्ताट्टोरनाम् (८-४-४२)

Application of न पदान्ताट्टोरनाम्

तोः षि (८-४-४३)

Application of तोः षि

शात् (८-४-४४)

यरोऽनुनासिकेऽनुनासिको वा (८-४-४५)

Application of यरोऽनुनासिकेऽनुनासिको वा

अभ्यास I

अभ्यास II

झलां जशोऽन्ते (८-२-३९)

Application of झलां जशोऽन्ते

अभ्यास I

अभ्यास II

झलां जश् झशि (८-४-५३)

Application of झलां जश् झशि

अभ्यास I

खरि च (८-४-५५)

Application of खरि च

अभ्यास I

अभ्यास II

वा अवसाने (८-४-५६)

Application of वा अवसाने

अभ्यास I

अभ्यास II

Make a Sutra with the data

मोऽनुस्वारः (८-३-२३)

नश्चापदान्तस्य झलि (८-३-२४)

Application of नश्चापदान्तस्य झलि

अभ्यास I

अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः (८-४-५८)

Application of अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः

अभ्यास I

अभ्यास II

वा पदान्तास्य (८-४-५९)

Application of वा पदान्तास्य

अभ्यास I

अभ्यास II

तोर्लि (८-४-६०)

Application of तोर्लि

अभ्यास I

अभ्यास II

अभ्यास II

अभ्यास I

Application of ङमो ह्रस्वादचि ङमुण्नित्यम्