Changes

Jump to navigation Jump to search
m
no edit summary
Line 12: Line 12:     
=== '''चर करण-''' ===
 
=== '''चर करण-''' ===
<blockquote>ववाह्वयं वालव कौलवाख्यं ततो भवेत्तैतिलनामधेयम् । गराभिधानं वणिजं च विष्टिरित्याहुरार्या करणानि सप्त॥(बृह०अव०)</blockquote>'''अर्थ-''' वव, वालव, कौलव, तैतिल, गर वणिज और विष्टि ये सात चर करण होते हैं।
+
<blockquote>ववाह्वयं वालव कौलवाख्यं ततो भवेत्तैतिलनामधेयम् । गराभिधानं वणिजं च विष्टिरित्याहुरार्या करणानि सप्त॥(बृह०अव०)<ref name=":0">पं०मदन गोपाल बाजपेयी, बृहदवकहडा चक्रम् ,सन् १९९८ वाराणसीः भारतीय विद्या प्रकाशन श्लो०९ (पृ०१़९)।</ref></blockquote>'''अर्थ-''' वव, वालव, कौलव, तैतिल, गर वणिज और विष्टि ये सात चर करण होते हैं।
    
=== स्थिर करण ===
 
=== स्थिर करण ===
 
<blockquote>कृष्णपक्ष चतुर्दश्याः शकुनिः पश्चिमे दले। नागश्चैव चतुष्पादस्त्वमावस्यादलद्वये॥
 
<blockquote>कृष्णपक्ष चतुर्दश्याः शकुनिः पश्चिमे दले। नागश्चैव चतुष्पादस्त्वमावस्यादलद्वये॥
   −
शुक्लप्रतिपदायान्तु किंस्तुघ्नः प्रथमे दले। स्थिराण्येतानि चत्वारि करणानि जगुर्बुधा॥(बृह०अव०)</blockquote>'''अर्थ-''' कृष्णपक्ष की चतुर्दशी के उत्तरार्द्ध में शकुनि, अमावस्या के पूर्वार्द्ध में नाग, उत्तरार्द्ध में चतुष्पद और शुक्ल प्रतिपदा के पूर्वार्द्ध में किंस्तुघ्न- ये ४ स्थिर करण हैं।
+
शुक्लप्रतिपदायान्तु किंस्तुघ्नः प्रथमे दले। स्थिराण्येतानि चत्वारि करणानि जगुर्बुधा॥(बृह०अव०)<ref name=":0" /></blockquote>'''अर्थ-''' कृष्णपक्ष की चतुर्दशी के उत्तरार्द्ध में शकुनि, अमावस्या के पूर्वार्द्ध में नाग, उत्तरार्द्ध में चतुष्पद और शुक्ल प्रतिपदा के पूर्वार्द्ध में किंस्तुघ्न- ये ४ स्थिर करण हैं।
    
=== करण जानने का प्रकार ===
 
=== करण जानने का प्रकार ===
<blockquote>वर्तमानतिथेर्व्येकाद्विघ्नी सप्तावशेषकम् । तिथेः पूर्वार्द्धकरणं तत् सैकं स्यात्परे दले॥(बृह०अव०)</blockquote>एक तिथि में दो करण होते हैं वर्तमान तिथि में करण जानने के लिये वर्तमान तिथि को दूना कर एक घटाकर सात का भाग दें, शेष वर्तमान तिथि के पूर्वार्द्ध में ववादि करण होते हैं। शेष में एक जोड देने पर तिथि के उत्तरार्द्ध में करण होते हैं।
+
<blockquote>वर्तमानतिथेर्व्येकाद्विघ्नी सप्तावशेषकम् । तिथेः पूर्वार्द्धकरणं तत् सैकं स्यात्परे दले॥(बृह०अव०)<ref name=":0" /></blockquote>एक तिथि में दो करण होते हैं वर्तमान तिथि में करण जानने के लिये वर्तमान तिथि को दूना कर एक घटाकर सात का भाग दें, शेष वर्तमान तिथि के पूर्वार्द्ध में ववादि करण होते हैं। शेष में एक जोड देने पर तिथि के उत्तरार्द्ध में करण होते हैं।
    
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
|+
 
|+
 +
(करण ज्ञान सारिणी)
 
!
 
!
 
! colspan="2" |शुक्लपक्ष
 
! colspan="2" |शुक्लपक्ष
Line 124: Line 125:  
|नाग
 
|नाग
 
|}
 
|}
 +
 +
=== करण स्वामी ===
 +
अथर्वज्योतिष में करणों के देवता वैदिक युग से प्रभावित हैं। बाद के देवता मानव ज्योतिष द्वारा निर्धारित हैं। अथर्व ज्योतिष में करण स्वामी इस प्रकार हैं-<blockquote>ववस्य देवता विष्णुर्वालवस्य प्रजापतिः। कौलवस्य भवेत् सोमस्तैतिलस्य शतक्रतुः॥
 +
 +
गराजिर्वसुदेवत्यो मणिभ्रदो थ वाणिजे। विष्टेस्तु दैवतं मृत्युर्देवता परिकीर्तिताः॥
 +
 +
शकुनस्य गरूत्मान्वै वृषभो वै चतुष्पदे। नागस्य देवता नागाः कौस्तुभस्य धनाधिपः॥(नार०सं०)</blockquote>अर्थ- वव के स्वामी इन्द्र, बालव के ब्रह्मा, कौलव के मित्र(सूर्य), तैतिल के अर्यमा, गर की अधिपति पृथ्वी, वणिज की अधिपति लक्ष्मी तथा विष्टि के स्वामी यम हैं। शकुनि के कलि, चतुष्पद के सांड(वृषभ), नाग के सर्प तथा किंस्तुघ्न के स्वामी वायु हैं।
    
== करणों का प्रयोजन ==
 
== करणों का प्रयोजन ==
Line 152: Line 160:     
== करण फल ==
 
== करण फल ==
 +
 +
== सन्दर्भ ==
746

edits

Navigation menu