Line 1: |
Line 1: |
− | === प्रथमः सर्गः ॥ Sarga One === | + | === द्वितीयः सर्गः ॥ Sarga Two === |
− | प्रविश्य तु महारण्यं दण्डकारण्यमात्मवान्।
| + | कृतातिथ्योऽथ रामस्तु सूर्यस्योदयनं प्रति। |
| + | |
| + | आम्नत्ऱ्य स मुनीन्सर्वान्वनमेवान्वगाहत।।3.2.1।। |
| + | |
| + | ==== दण्डकारण्यम् || Dandaka forest ==== |
| + | नानामृगगणाकीर्णमृक्षशार्दूल सेवितम्। |
| + | |
| + | ध्वस्तवृक्षलतागुल्मं दुर्दर्शसलिलाशयम्।।3.2.2।। |
| + | |
| + | निष्कूजनानाशकुनिझिल्लिकागणनादितम्। |
| + | |
| + | लक्ष्मणानुगतो रामो वनमध्यं ददर्श ह।।3.2.3।। |
| + | ''[[:Category:Dandaka forest|Dandaka forest]] [[:Category:दण्डकारण्यम्|दण्डकारण्यम्]]'' |
| + | सीतया सह काकुत्स्थस्तस्मिनघोरमृगायुते। |
| + | |
| + | ददर्श गिरिशृङ्गाभं पुरुषादं महास्वनम्।।3.2.4।। |
| + | |
| + | ==== विराधवर्णनम् || Description of Viradha ==== |
| + | गम्भीराक्षं महावक्त्रं विकटं विषमोदरम्। |
| + | |
| + | बीभत्सं विषमं दीर्घं विकृतं घोरदर्शनम्।।3.2.5।। |
| + | |
| + | वसानं चर्म वैयाघ्रं वसार्द्रं रुधिरोक्षितम्। |
| + | |
| + | त्रासनं सर्वभूतानां व्यादितास्यमिवान्तकम्।।3.2.6।। |
| + | |
| + | त्रीन्सिम्हान्श्चतुरो व्याघ्रान्द्वौ वृकौ पृषतान्दश। |
| + | |
| + | सविषाणं वसादिग्धं गजस्य च शिरो महत्। |
| + | |
| + | अवसज्यायसे शूले विनदन्तं महास्वनम्।।3.2.7।। |
| + | |
| + | ''[[:Category:Description of Viradha|Description of Viradha]] [[:Category:विराधवर्णनम्|विराधवर्णनम्]]'' |
| + | स रामं लक्ष्मणं चैव सीतां दृष्ट्वा च मैथिलीम्। |
| | | |
− | ददर्श रामो दुर्धर्षस्तापसाश्रममण्डलम्।।3.1.1।।
| + | अभ्यधावत्सुसङ्कृद्धः प्रजाः काल इवान्तकः।।3.2.8।। |
| | | |
− | ==== आश्रमपरिसरः || Hermitage ====
| + | स कृत्वा भैरवं नादं चालयन्निव मेदिनीम्। |
− | कुशचीरपरिक्षिप्तं ब्राह्म्या लक्ष्म्या समावृतम्।
| |
− | यथा प्रदीप्तं दुर्दर्शं गगने सूर्यमण्डलम्।।3.1.2।।
| |
− | शरण्यं सर्वभूतानां सुसम्मृष्टाजिरं सदा।
| |
− | मृगैर्बहुभिराकीर्णं पक्षिसङ्घैस्समावृतम्।।3.1.3।।
| |
− | पूजितं च प्रनृत्तं च नित्यमप्सरसां गणैः।
| |
− | विशालैरग्निशरणैः स्रुग्भाण्डैरजिनैः कुशैः।।3.1.4।।
| |
− | समिद्भिस्तोयकलशैः फलमूलैश्च शोभितम्।
| |
− | आरण्यैश्च महावृक्षैः पुण्यैस्स्वादुफलैर्वृतम्।।3.1.5।।
| |
− | बलिहोमार्चितं पुण्यं ब्रह्मघोषनिनादितम्।
| |
− | पुष्पैश्चान्यैः परिक्षिप्तं पद्मिन्या च सपद्मया।।3.1.6।।
| |
− | फलमूलाशनैर्दान्तैश्चीरकृष्णाजिनाम्बरैः।
| |
− | सूर्यवैश्वानराभैश्च पुराणैर्मुनिभिर्वुतम्।।3.1.7।।
| |
− | पुण्यैश्च नियताहारैः शोभितं परमर्षिभिः।
| |
− | तद्ब्रह्मभवनप्रख्यं ब्रह्मघोषनिनादितम्।।3.1.8।।
| |
− | [[:Category:Dandaka forest|Dandaka forest]] [[:Category:Dandaka forest|Dandaka forest]]
| |
| | | |
− | ब्रह्मविद्भिर्महाभागैर्ब्राह्मणैरुपशोभितम्।
| + | अङ्केनादाय वैदेहीमपक्रम्य ततोऽब्रवीत्।।3.2.9।। |
| | | |
− | तद्दृष्ट्वा राघवः श्रीमांस्तापसाश्रममण्डलम्।।3.1.9।।
| + | युवां जटाचीरधरौ सभार्यौ क्षीणजीवितौ। |
| | | |
− | अभ्यगच्छन्महातेजा विज्यं कृत्वा महद्धनुः।
| + | प्रविष्टौ दण्डकारण्यं शरचापासिधारिणौ।।3.2.10।। |
| | | |
− | दिव्यज्ञानोपपन्नास्ते रामं दृष्ट्वा महर्षयः।।3.1.10।।
| + | कथं तापसयोर्वां च वासः प्रमदया सह। |
| | | |
− | अभ्यगच्छन्स्तदा प्रीता वैदेहीं च यशस्विनीम्।
| + | अधर्मचारिणौ पापौ कौ युवां मुनिदूषकौ।।3.2.11।। |
| | | |
− | ते तं सोममिवोद्यन्तं दृष्ट्वा वै धर्मचारिणम्।।3.1.11।।
| + | अहं वनमिदं दुर्गं विराधो नाम राक्षसः। |
| | | |
− | लक्ष्मणं चैव दृष्ट्वा तु वैदेहीं च यशस्विनीम्।
| + | चरामि सायुधो नित्यमृषिमांसानि भक्षयन्।।3.2.12।। |
| | | |
− | मङ्गलानि प्रयुञ्जानाः प्रत्यगृह्णन्दृढव्रताः।।3.1.12।।
| + | इयं नारी वरारोहा मम भार्या भविष्यति। |
| | | |
− | ==== रामवर्णनम् || Description of Rama ====
| + | युवयोः पापयोश्चाहं पास्यामि रुधिरं मृधे।।3.2.13।। |
− | रूपसंहननं लक्ष्मीं सौकुमार्यं सुवेषताम्।
| |
| | | |
− | ददृशुर्विस्मिताकारा रामस्य वनवासिनः।।3.1.13।।
| + | तस्यैवं ब्रुवतो दुष्टं विराधस्य दुरात्मनः। |
| | | |
− | धर्मपालो जनस्यास्य शरण्यस्त्वं महायशाः।
| + | श्रुत्वा सगर्वितं वाक्यं सम्भ्रान्ता जनकात्मजा।।3.2.14।। |
| | | |
− | पूजनीयश्च मान्यश्च राजा दण्डधरो गुरुः।।3.1.18।।
| + | सीता प्रवेपतोद्वेगात् प्रावाते कदली यथा।।3.2.15।। |
| | | |
− | वैदेहीं लक्ष्मणं रामं नेत्रैरनिमिषैरिव।
| + | तां दृष्ट्वा राघवः सीतां विराधाङ्कगतां शुभाम्। |
| | | |
− | आश्चर्यभूतान्ददृशुः सर्वे ते वनचारिणः।।3.1.14।।
| + | अब्रवील्लक्ष्मणं वाक्यं मुखेन परिशुष्यता।।3.2.16।। |
| | | |
− | अत्रैनं हि महाभागा स्सर्वभूतहिते रताः।
| + | पश्य सौम्य नरेन्द्रस्य जनकस्यात्मसम्भवाम्। |
| | | |
− | अतिथिं पर्णशालायां राघवं संन्यवेशयन्।।3.1.15।।
| + | मम भार्यां शुभाचारां विराधाङ्के प्रवेशिताम्।।3.2.17।। |
| | | |
− | ==== सत्कृतिः, आतिथ्यम् || Hospitality ====
| + | अत्यन्तसुखसंमव़ृद्धां राजपुत्रीं यशस्विनीम्। |
− | ततो रामस्य सत्कृत्य विधिना पावकोपमाः।
| |
| | | |
− | आजह्रुस्ते महाभागाः सलिलं धर्मचारिणः।।3.1.16।।
| + | यदभिप्रेतमस्मासु प्रियं वरवृतं च यत्।।3.2.18।। |
| | | |
− | पुष्पं मूलं फलं सर्वमाश्रमं च महात्मनः।
| + | कैकेय्यास्तु सुसंवृत्तं क्षिप्रमद्यैव लक्ष्मण। |
| | | |
− | निवेदयित्वा धर्मज्ञास्ते ततः प्राञ्जलयोऽब्रुवन्।।3.1.17।।
| + | या न तुष्यति राज्येन पुत्रार्थे दीर्घदर्शिनी।।3.2.19।। |
| | | |
− | एवमुक्त्वा फलैर्मूलैः पुष्पैर्वन्यैश्च राघवम्।
| + | ययाहं सर्वभूतानां प्रियः प्रस्थापितो वनम्। |
| | | |
− | अन्यैश्च विविधाहारैः सलक्ष्मणमपूजयन्।।3.1.22।।
| + | अद्येदानीं सकामा सा या माता मध्यमा मम।।3.2.20।। |
| | | |
− | ==== Importance of King ====
| + | परस्पर्शात्तु वैदेह्याः न दुःखतरमस्तिमे। |
− | इन्द्रस्येह चतुर्भागः प्रजा रक्षति राघव।
| |
| | | |
− | राजा तस्माद्वरान्भोगान्रम्यान् भुङक्तेलोकनमस्कृतः।।3.1.19।।
| + | पितुर्विनाशात्सौमित्रे स्वराज्यहरणात्तथा।।3.2.21।। |
| | | |
− | ==== राजधर्मः || Duties of a king ====
| + | इति ब्रुवति काकुत्स्थे बाष्पशोकपरिप्लुते। |
− | ते वयं भवता रक्ष्या भवद्विषयवासिनः।
| |
| | | |
− | नगरस्थो वनस्थो वा त्वं नो राजा जनेश्वरः।।3.1.20।।
| + | अब्रवील्लक्ष्मणः क्रुद्धो रुद्धो नाग इव श्वसन्।।3.2.22।। |
| | | |
− | न्यस्तदण्डा वयं राजञ्जितक्रोधा जितेन्द्रियाः।
| + | अनाथ इव भूतानां नाथस्त्वं वासवोपमः। |
| | | |
− | रक्षणीयास्त्वया शश्वदगर्भभूतास्तपोधनाः।।3.1.21।।
| + | मया प्रेष्येण काकुत्स्थ किमर्थं परितप्यसे।।3.2.23।। |
| | | |
− | तथान्ये तापसास्सिद्धा रामं वैश्वानरोपमाः।
| + | शरेण निहतस्याद्य मया क्रुद्धेन रक्षसः। |
| | | |
− | न्यायवृत्ता यथान्यायं तर्पयामासुरीश्वरम्।।3.1.23।।
| + | विराधस्य गतासोर्हि मही पास्यति शोणितम्।।3.2.24।। |
| | | |
− | === द्वितीयः सर्गः ॥ Sarga Two ===
| + | राज्यकामे मम क्रोधो भरते यो बभूव ह। |
| | | |
− | === तृतीयः सर्ग: ॥ Sarga Three ===
| + | तं विराधे प्रमोक्ष्यामि वज्री वज्रमिवाचले।।3.2.25।। |
| | | |
− | === चतुर्थः सर्गः ॥ Sarga Four ===
| + | मम भुजबलवेगवेगितः पततु शरोऽस्य महान्महोरसि। |
| | | |
− | == References ==
| + | व्यपनयतु तनोश्च जीवितं पततु ततस्समहीं विघूर्णितः।।3.2.26।। |
− | [[Category:Itihasa]] | + | [[Category:अरण्यकाण्डम्]] |
− | [[Category:Ramayana]] | + | [[Category:विराधकथा]] |
− | [[Category:Aranyakanda]] | + | [[Category:Story of Viradha]] |
− | [[Category:Dandaka forest]]
| + | [[Category:Description of Viradha]] |
− | [[Category:Hermitage]]
| + | [[Category:विराधवर्णनम्]] |
− | [[Category:Description of Rama]] | |
− | [[Category:Hospitality]] | |
− | [[Category:Importance of King]]
| |
− | [[Category:Duties of a king]]
| |