Difference between revisions of "Greeshma Rutucharya (ग्रीष्म ऋतुचर्या)"

From Dharmawiki
Jump to navigation Jump to search
(Created new page)
 
(Adding and editing content)
Line 5: Line 5:
 
== Months of Hindu calendar for Greeshma rtu ==
 
== Months of Hindu calendar for Greeshma rtu ==
  
 +
As per Hindu calendar in Bharata, for every 2 months there is one season. Therefore for 12 months there are 6 seasons. However the seasons are listed with little variation in the names in 2 different cases. The list of season and months in Hindu calendar is given below,
 +
{| class="wikitable"
 +
!No.
 +
!Rtu list 1
 +
!Hindu calendar months
 +
!Corresponding season
 +
|-
 +
|1
 +
|Shishira (शिशिरः)
 +
| Magha, Phalguna
 +
|Winter
 +
|-
 +
|2
 +
|Vasanta (वसंतः)
 +
|Chaitra, Vaishakha
 +
|Spring
 +
|-
 +
|3
 +
|'''Grishma (ग्रीष्मः)'''
 +
|'''Jyeshtha, Ashadha'''
 +
|'''Summer'''
 +
|-
 +
|4
 +
| ---
 +
| ---
 +
|Early Monsoon
 +
|-
 +
|5
 +
|Varsha (वर्षा)
 +
|Shravana, Bhadrapada
 +
|Monsoon
 +
|-
 +
|6
 +
|Sharad (शरदः)
 +
|Ashvin, Kartika
 +
|Autumn
 +
|-
 +
|7
 +
|Hemanta (हेमंतः)
 +
|Margashirsha, Pausha
 +
|Winter or late autumn
 +
|}The month of Jyeshtha, Ashadha make up the Greeshma rtu.  <blockquote>
 +
*वैशाखज्येष्ठौ ग्रीष्मः (Sush. Samh 6.10)
  
−
== अव्यापन्नप्रावृडृतुलक्षणानि॥  Characteristics of Greeeshma Rtu ==
+
*तत्र माघादयो द्वादश मासाः, द्विमासिकमृतुं कृत्वा षडृतवो भवन्ति; ...........शुचिशुक्रौ ग्रीष्मः, (Sush . Samh. 6.6)
  
 +
*शुचिः ज्येष्ठः, शुक्रः आषाढः; अन्ये तु शुक्रो ज्येष्ठः, शुचिराषाढ इति मन्यन्ते| (Dalhana commentary on Sush . Samh. 6.6)</blockquote>Thus, Jyeshtha, Ashadha are the 2 months in the lunar calendar which fall under Greeshma rtu. While, as per Gregorian calendar Greeshma is grossly a period from Mid May to Mid July.
 +
#Jyeshtha or Shuchi (ज्येष्ठः - शुचिः) - Mid May-Mid June
 +
#Ashadha or Shukra (आषाढः - शुक्रः )- Mid June to Mid July
 +
== अव्यापन्नप्रावृडृतुलक्षणानि॥  Characteristics of Greeshma Rtu ==
 +
 +
ग्रीष्मे तीक्ष्णांशुरादित्यो मारुतो नैरृतोऽसुखः <sup>[१]</sup> |
 +
 +
भूस्तप्ता सरितस्तन्व्यो दिशः प्रज्वलिता इव ||२९||
 +
 +
भ्रान्तचक्राह्वयुगलाः पयःपानाकुला मृगाः |
 +
 +
ध्वस्तवीरुत्तृणलता विपर्णाङ्कितपादपाः ||३०|| <ref>Sushruta Samhita (Sutrasthanam Adhyaya 6 Sutra 29-30)</ref>
  
 
== अग्निदोषादीनां गतिः॥ The status of bio-energies in body in Greeshma ==
 
== अग्निदोषादीनां गतिः॥ The status of bio-energies in body in Greeshma ==
  
 +
तीक्ष्णांशुरतितीक्ष्णांशुर्ग्रीष्मे संक्षिपतीव यत्||२६||
 +
 +
प्रत्यहं क्षीयते श्लेष्मा तेन वायुश्च वर्धते|
  
 
== ऋतुचर्याविधानम्॥ Rtucharya for Greeshma ==
 
== ऋतुचर्याविधानम्॥ Rtucharya for Greeshma ==
  
 +
अतोऽस्मिन्पटुकट्वम्लव्यायामार्ककरांस्त्यजेत्||२७||
 +
 +
किमत्र सेव्यम् ? इत्याह----------
 +
 +
भजेन्मधुरमेवान्नं लघु स्निग्धं हिमं द्रवम्|
 +
 +
सामान्येन भोजनमुक्त्वा विशेषेणाह----------
 +
 +
<nowiki>------------------------------------------------------------</nowiki>|
 +
 +
सुशीततोयसिक्ताङ्गो लिह्यात्सक्तून् सशर्करान्||२८||
 +
 +
मद्यं न पेयं, पेयं वा स्वल्पं, सुबहुवारि वा|
 +
 +
<nowiki>------------------------------------------------------------</nowiki>|२९|
 +
 +
उक्तविध्यतिक्रमे दोषमाह------------
 +
 +
<nowiki>------------------------------------------------------------</nowiki>|
 +
 +
अन्यथाशोषशैथिल्यदाहमोहान् करोति तत्||२९||
 +
 +
कुन्देन्दुधवलं शालिमश्नीयाज्जाङ्गलैः पलैः|
 +
 +
<nowiki>------------------------------------------------------------</nowiki>|३०|
  
 
== What should be strictly avoided in Greeshma rtu? ==
 
== What should be strictly avoided in Greeshma rtu? ==
Line 20: Line 103:
 
== What should be followed in Greeshma rtu? ==
 
== What should be followed in Greeshma rtu? ==
  
 +
<nowiki>------------------------------------------------------------</nowiki>|
 +
 +
पिबेद्रसं नातिघनं रसालां रागखाण्डवौ||३०||
 +
 +
पानकं पञ्चसारं वा नवमृद्भाजने स्थितम्|
 +
 +
मोचचोचदलैर्युक्तं साम्लं मृन्मयशुक्तिभिः||३१||
 +
 +
पाटलावासितं चाम्भः सकर्पूरं सुशीतलम्|३२|शशाङ्ककिरणान् भक्ष्यान् रजन्यां भक्षयन् पिबेत्||३२||
 +
ससितं माहिषं क्षीरं चन्द्रनक्षत्रशीतलम्|
 +
{| class="wikitable"
 +
|<nowiki> ------------------------------------------------------------|</nowiki>
 +
अभ्रङ्कषमहाशालतालरुद्धोष्णरश्मिषु||३३||
 +
वनेषु माधवीश्लिष्टद्राक्षास्तबकशालिषु|
 +
|}
 +
sleeping specifications
 +
 +
कस्मिन् स्वप्यात् ? इत्याह---------------
 +
 +
<nowiki>--------------------------------------------</nowiki>|
 +
 +
सुगन्धिहिमपानीयसिच्यमानपटालिके||३४||
 +
 +
कायमाने चिते चूतप्रवालफललुम्बिभिः|
 +
 +
सूत्रस्थानम् - ३. ऋतुचर्याध्यायः
 +
 +
ईदृशे कायमाने स्थितो यादृशे शयने शयीत तन्निरूपयन्नाह---------------
 +
 +
<nowiki>--------------------------------------------</nowiki>|
 +
 +
कदलीदलकह्लारमृणालकमलोत्पलैः||३५||
 +
 +
कोमलैः कल्पिते तल्पे हसत्कुसुमपल्लवे|
 +
 +
मध्यंदिनेऽर्कतापार्तः स्वप्याद्धारागृहेऽथवा||३६||
 +
 +
पुस्तस्त्रीस्तनहस्तास्यप्रवृत्तोशीरवारिणि|
 +
 +
 +
निशाकरकराकीर्णे सौधपृष्ठे निशासु च||३७||
 +
 +
आसना
 +
 +
<nowiki>---------</nowiki>स्वस्थचित्तस्य चन्दनार्द्रस्य मालिनः|
 +
 +
निवृत्तकामतन्त्रस्य सुसूक्ष्मतनुवाससः||३८||
 +
 +
जलार्द्रास्तालवृन्तानि विस्तृताः पद्मिनीपुटाः|
 +
 +
उत्क्षेपाश्च मृदूत्क्षेपा जलवर्षिहिमानिलाः||३९||
 +
 +
कर्पूरमल्लिकामाला हाराः सहरिचन्दनाः|
 +
 +
मनोहरकलालापाः शिशवः सारिकाः शुकाः||४०||
 +
 +
मृणालवलयाः कान्ताः प्रोत्फुल्लकमलोज्ज्वलाः|
 +
 +
जङ्गमा इव पद्मिन्यो हरन्ति दयिताः क्लमम्||४१||
  
 
== पंचकर्माणि॥ Panchakarmas done in Greeshma Rtu ==
 
== पंचकर्माणि॥ Panchakarmas done in Greeshma Rtu ==

Revision as of 20:51, 25 December 2022

ToBeEdited.png
 This article needs editing.

Add and improvise the content from reliable sources.

Sharada Rutu/ Rtu (शरद ऋतुः) is one of the 6 seasons of the Hindu calendar year. Ashvina (अश्विन) and Karthika (कार्तिक) masas (मासाः months) comprise of this season. It is the period of the year that coincides with October heat period. Therefore the diet, lifestyle regime, do's and dont's for this season are peculiar and are described under Sharada rutucharya (ऋतुचर्या).

Months of Hindu calendar for Greeshma rtu

As per Hindu calendar in Bharata, for every 2 months there is one season. Therefore for 12 months there are 6 seasons. However the seasons are listed with little variation in the names in 2 different cases. The list of season and months in Hindu calendar is given below,

No. Rtu list 1 Hindu calendar months Corresponding season
1 Shishira (शिशिरः) Magha, Phalguna Winter
2 Vasanta (वसंतः) Chaitra, Vaishakha Spring
3 Grishma (ग्रीष्मः) Jyeshtha, Ashadha Summer
4 --- --- Early Monsoon
5 Varsha (वर्षा) Shravana, Bhadrapada Monsoon
6 Sharad (शरदः) Ashvin, Kartika Autumn
7 Hemanta (हेमंतः) Margashirsha, Pausha Winter or late autumn

The month of Jyeshtha, Ashadha make up the Greeshma rtu.  

  • वैशाखज्येष्ठौ ग्रीष्मः (Sush. Samh 6.10)
  • तत्र माघादयो द्वादश मासाः, द्विमासिकमृतुं कृत्वा षडृतवो भवन्ति; ...........शुचिशुक्रौ ग्रीष्मः, (Sush . Samh. 6.6)
  • शुचिः ज्येष्ठः, शुक्रः आषाढः; अन्ये तु शुक्रो ज्येष्ठः, शुचिराषाढ इति मन्यन्ते| (Dalhana commentary on Sush . Samh. 6.6)

Thus, Jyeshtha, Ashadha are the 2 months in the lunar calendar which fall under Greeshma rtu. While, as per Gregorian calendar Greeshma is grossly a period from Mid May to Mid July.

  1. Jyeshtha or Shuchi (ज्येष्ठः - शुचिः) - Mid May-Mid June
  2. Ashadha or Shukra (आषाढः - शुक्रः )- Mid June to Mid July

अव्यापन्नप्रावृडृतुलक्षणानि॥ Characteristics of Greeshma Rtu

ग्रीष्मे तीक्ष्णांशुरादित्यो मारुतो नैरृतोऽसुखः [१] |

भूस्तप्ता सरितस्तन्व्यो दिशः प्रज्वलिता इव ||२९||

भ्रान्तचक्राह्वयुगलाः पयःपानाकुला मृगाः |

ध्वस्तवीरुत्तृणलता विपर्णाङ्कितपादपाः ||३०|| [1]

अग्निदोषादीनां गतिः॥ The status of bio-energies in body in Greeshma

तीक्ष्णांशुरतितीक्ष्णांशुर्ग्रीष्मे संक्षिपतीव यत्||२६||

प्रत्यहं क्षीयते श्लेष्मा तेन वायुश्च वर्धते|

ऋतुचर्याविधानम्॥ Rtucharya for Greeshma

अतोऽस्मिन्पटुकट्वम्लव्यायामार्ककरांस्त्यजेत्||२७||

किमत्र सेव्यम् ? इत्याह----------

भजेन्मधुरमेवान्नं लघु स्निग्धं हिमं द्रवम्|

सामान्येन भोजनमुक्त्वा विशेषेणाह----------

------------------------------------------------------------|

सुशीततोयसिक्ताङ्गो लिह्यात्सक्तून् सशर्करान्||२८||

मद्यं न पेयं, पेयं वा स्वल्पं, सुबहुवारि वा|

------------------------------------------------------------|२९|

उक्तविध्यतिक्रमे दोषमाह------------

------------------------------------------------------------|

अन्यथाशोषशैथिल्यदाहमोहान् करोति तत्||२९||

कुन्देन्दुधवलं शालिमश्नीयाज्जाङ्गलैः पलैः|

------------------------------------------------------------|३०|

What should be strictly avoided in Greeshma rtu?

What should be followed in Greeshma rtu?

------------------------------------------------------------|

पिबेद्रसं नातिघनं रसालां रागखाण्डवौ||३०||

पानकं पञ्चसारं वा नवमृद्भाजने स्थितम्|

मोचचोचदलैर्युक्तं साम्लं मृन्मयशुक्तिभिः||३१||

पाटलावासितं चाम्भः सकर्पूरं सुशीतलम्|३२|शशाङ्ककिरणान् भक्ष्यान् रजन्यां भक्षयन् पिबेत्||३२|| ससितं माहिषं क्षीरं चन्द्रनक्षत्रशीतलम्|

------------------------------------------------------------|

अभ्रङ्कषमहाशालतालरुद्धोष्णरश्मिषु||३३|| वनेषु माधवीश्लिष्टद्राक्षास्तबकशालिषु|

sleeping specifications

कस्मिन् स्वप्यात् ? इत्याह---------------

--------------------------------------------|

सुगन्धिहिमपानीयसिच्यमानपटालिके||३४||

कायमाने चिते चूतप्रवालफललुम्बिभिः|

सूत्रस्थानम् - ३. ऋतुचर्याध्यायः

ईदृशे कायमाने स्थितो यादृशे शयने शयीत तन्निरूपयन्नाह---------------

--------------------------------------------|

कदलीदलकह्लारमृणालकमलोत्पलैः||३५||

कोमलैः कल्पिते तल्पे हसत्कुसुमपल्लवे|

मध्यंदिनेऽर्कतापार्तः स्वप्याद्धारागृहेऽथवा||३६||

पुस्तस्त्रीस्तनहस्तास्यप्रवृत्तोशीरवारिणि|


निशाकरकराकीर्णे सौधपृष्ठे निशासु च||३७||

आसना

---------स्वस्थचित्तस्य चन्दनार्द्रस्य मालिनः|

निवृत्तकामतन्त्रस्य सुसूक्ष्मतनुवाससः||३८||

जलार्द्रास्तालवृन्तानि विस्तृताः पद्मिनीपुटाः|

उत्क्षेपाश्च मृदूत्क्षेपा जलवर्षिहिमानिलाः||३९||

कर्पूरमल्लिकामाला हाराः सहरिचन्दनाः|

मनोहरकलालापाः शिशवः सारिकाः शुकाः||४०||

मृणालवलयाः कान्ताः प्रोत्फुल्लकमलोज्ज्वलाः|

जङ्गमा इव पद्मिन्यो हरन्ति दयिताः क्लमम्||४१||

पंचकर्माणि॥ Panchakarmas done in Greeshma Rtu

Specifications related to Greeshma rtu described in Samhitas (in any)

Festivals that appear in Greeshma Rtu and guide on useful regime

References

  1. ↑ Sushruta Samhita (Sutrasthanam Adhyaya 6 Sutra 29-30)
Retrieved from ‘https://dharmawiki.org/index.php?title=Greeshma_Rutucharya_(ग्रीष्म_ऋतुचर्या)&oldid=134920’