Daivasura Sampad Vibhaga Yoga (दैवासुरसम्पद्विभागयोगः)

This article needs editing. Add and improvise the content from reliable sources.

Daivasura Sampad Vibhaga Yoga (Samskrit: दैवासुरसम्पद्विभागयोगः) is the title given to the sixteenth chapter of the Bhagavad Gita. This chapter brings about the intimate connection between ethics and adhyatmikity, between a life of virtue and realisation of the Supreme and moksha.

परिचयः ॥ Introduction

The Chapter Daivasura Sampad Vibhaga Yoga is instructive in nature and is important to all those who wish to attain happiness, prosperity and blessedness. In fact, it is considered most important especially to seekers who wish to attain success in their adhyatmik life.

अध्यायसारः ॥ Summary of Sixteenth Chapter

In this Chapter, Sri Krishna answers questions like What kind of nature should one develop?, What conduct must one follow?, What way should one live and act if one must attain the Supreme and obtain divine bliss?, etc. While doing so, He lists two sets of qualities of opposite kinds and classifies them as divine and undivine. He urges us to eradicate the latter and cultivate the divine qualities. For, the pure divine qualities are conducive to peace and liberation while, the undivine qualities lead to bondage.

It is said that passion, anger and greed are the three gates to naraka. Only when released from these three qualities, can one succeed in attaining moksha thereby reaching the highest goal, the ultimate reality. Thus, the sacred scriptures teach wisely the right path of pure and virtuous living. And a wise person, desiring success, is adviced to eradicate vice and cultivate virtue. Because purity, good conduct and truth are indispensable to adhyatmik progress and even to an honourable life on earth. Devoid of purity, good conduct and truth, and having no faith in a higher Reality beyond this visible world, one degenerates into a two-legged beast of ugly character and cruel actions, and sinks into darkness. Such a person then becomes his own enemy and the destroyer of the happiness of others as well as his own. If one is caught in countless desires and cravings, is a slave of sensual enjoyments and beset by a thousand cares, one's life ultimately ends in misery and degradation. It is haughtiness, arrogance and egoism that lead one to this dire fate. And in order to counter this fate, one must follow the injunctions of the sacred scriptures that wish his welfare and thereby be guided in his actions by their noble teachings.

Verses

ॐ श्रीपरमात्मने नमः |

अथ षोडशोऽध्यायः

श्रीभगवानुवाच

अभयं सत्त्वसंशुद्धिर्ज्ञानयोगव्यवस्थितिः ।

दानं दमश्च यज्ञश्च स्वाध्यायस्तप आर्जवम् ॥१६- १॥

śrī-bhagavān uvāca abhayaṁ sattva-saṁśuddhir jñāna-yoga-vyavasthitiḥ ।

dānaṁ damaś ca yajñaś ca svādhyāyas tapa ārjavam ॥16- 1॥

अहिंसा सत्यमक्रोधस्त्यागः शान्तिरपैशुनम् ।

दया भूतेष्वलोलुप्त्वं मार्दवं ह्रीरचापलम् ॥१६- २॥

ahiṁsā satyam akrodhas tyāgaḥ śāntir apaiśunam ।

dayā bhūteṣv aloluptvaṁ mārdavaṁ hrīr acāpalam ॥16- 2॥

तेजः क्षमा धृतिः शौचमद्रोहो नातिमानिता ।

भवन्ति संपदं दैवीमभिजातस्य भारत ॥१६- ३॥

tejaḥ kṣamā dhṛtiḥ śaucam adroho nāti-mānitā ।

bhavanti sampadaṁ daivīm abhijātasya bhārata ॥16- 3॥

दम्भो दर्पोऽभिमानश्च क्रोधः पारुष्यमेव च ।

अज्ञानं चाभिजातस्य पार्थ संपदमासुरीम् ॥१६- ४॥

dambho darpo ’bhimānaś ca krodhaḥ pāruṣyam eva ca ।

ajñānaṁ cābhijātasya pārtha sampadam āsurīm ॥16- 4॥

दैवी संपद्विमोक्षाय निबन्धायासुरी मता ।

मा शुचः संपदं दैवीमभिजातोऽसि पाण्डव ॥१६- ५॥

daivī sampad vimokṣāya nibandhāyāsurī matā ।

mā śucaḥ sampadaṁ daivīm abhijāto ’si pāṇḍava ॥16- 5॥

द्वौ भूतसर्गौ लोकेऽस्मिन्दैव आसुर एव च ।

दैवो विस्तरशः प्रोक्त आसुरं पार्थ मे शृणु ॥१६- ६॥

प्रवृत्तिं च निवृत्तिं च जना न विदुरासुराः ।

न शौचं नापि चाचारो न सत्यं तेषु विद्यते ॥१६- ७॥

असत्यमप्रतिष्ठं ते जगदाहुरनीश्वरम् ।

अपरस्परसंभूतं किमन्यत्कामहैतुकम् ॥१६- ८॥

एतां दृष्टिमवष्टभ्य नष्टात्मानोऽल्पबुद्धयः ।

प्रभवन्त्युग्रकर्माणः क्षयाय जगतोऽहिताः ॥१६- ९॥

काममाश्रित्य दुष्पूरं दम्भमानमदान्विताः ।

मोहाद्‌गृहीत्वासद्ग्राहान्प्रवर्तन्तेऽशुचिव्रताः ॥१६- १०॥

चिन्तामपरिमेयां च प्रलयान्तामुपाश्रिताः ।

कामोपभोगपरमा एतावदिति निश्चिताः ॥१६- ११॥

आशापाशशतैर्बद्धाः कामक्रोधपरायणाः ।

ईहन्ते कामभोगार्थमन्यायेनार्थसञ्चयान् ॥१६- १२॥

इदमद्य मया लब्धमिमं प्राप्स्ये मनोरथम् ।

इदमस्तीदमपि मे भविष्यति पुनर्धनम् ॥१६- १३॥

असौ मया हतः शत्रुर्हनिष्ये चापरानपि ।

ईश्वरोऽहमहं भोगी सिद्धोऽहं बलवान्सुखी ॥१६- १४॥

आढ्योऽभिजनवानस्मि कोऽन्योऽस्ति सदृशो मया ।

यक्ष्ये दास्यामि मोदिष्य इत्यज्ञानविमोहिताः ॥१६- १५॥

अनेकचित्तविभ्रान्ता मोहजालसमावृताः ।

प्रसक्ताः कामभोगेषु पतन्ति नरकेऽशुचौ ॥१६- १६॥

आत्मसंभाविताः स्तब्धा धनमानमदान्विताः ।

यजन्ते नामयज्ञैस्ते दम्भेनाविधिपूर्वकम् ॥१६- १७॥

अहंकारं बलं दर्पं कामं क्रोधं च संश्रिताः ।

मामात्मपरदेहेषु प्रद्विषन्तोऽभ्यसूयकाः ॥१६- १८॥

तानहं द्विषतः क्रुरान्संसारेषु नराधमान् ।

क्षिपाम्यजस्रमशुभानासुरीष्वेव योनिषु ॥१६- १९॥

आसुरीं योनिमापन्ना मूढा जन्मनि जन्मनि ।

मामप्राप्यैव कौन्तेय ततो यान्त्यधमां गतिम् ॥१६- २०॥

त्रिविधं नरकस्येदं द्वारं नाशनमात्मनः ।

कामः क्रोधस्तथा लोभस्तस्मादेतत्त्रयं त्यजेत् ॥१६- २१॥

एतैर्विमुक्तः कौन्तेय तमोद्वारैस्त्रिभिर्नरः ।

आचरत्यात्मनः श्रेयस्ततो याति परां गतिम् ॥१६- २२॥

यः शास्त्रविधिमुत्सृज्य वर्तते कामकारतः ।

न स सिद्धिमवाप्नोति न सुखं न परां गतिम् ॥१६- २३॥

तस्माच्छास्त्रं प्रमाणं ते कार्याकार्यव्यवस्थितौ ।

ज्ञात्वा शास्त्रविधानोक्तं कर्म कर्तुमिहार्हसि ॥१६- २४॥

ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे दैवासुरसंपद्विभागयोगो नाम षोडशोऽध्यायः ॥१६॥